آشنایی با الاستومرها (لاستیک ها) Elastomers (Rubbers)

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
آشنایی با الاستومرها (لاستیک ها) Elastomers (Rubbers)

الاستومر چیست؟
الاستومر به پلیمری گفته می شود که خاصیت کشسانی (ارتجاعی) داشته باشد، بدین مفهوم که بعد از تغییر شکل (به عنوان مثال کشش)، به حالت و شکل اولیه خودش بر می گردد. این خاصیت با ایجاد ساختاری متشکل از اتصالات عرضی، مشابه با ترموست ها ولی با درجه کمتر روی می دهد.
برای ساخت یک محصول لاستیکی ابتدا پایه الاستومری آن بر حسب خواص محصول نهایی از یکی از طبقات سه گانه الاستومرها یعنی عمومی، صنعتی و یا مهندسی و در یکی از حالت های فیزیکی مایع، پودر و یا جامد بر حسب نوع محصول و ماشین آلات فرآیند انتخاب می شود و پس از آمیزه کاری و شکل دهی، توسط یکی از تکنیکهای رایج پخت می گردد.

انتخاب الاستومر مناسب برای تولید محصول معمولاً بر چند اساس انجام می شود:
1. کاربرد محصول
2. فرآیند اختلاط
3. فرآیند شکل دهی
4. قیمت

تاریخچه:
به الاستومر، کائوچو (Caoutchouc) نیز گفته می شود. کلمه کائوچو به معنی درخت گریان است و از ریشه کائو به معنی اشک و چو به معنی درخت آمده است که توسط سرخپوستان آمریکای جنوبی در قرن 15 نامگذاری شده است. از نظر قدمت تاریخی برای صنایع لاستیک منشا دقیقی وجود ندارد، اما به نظر می رسد برای اولین بار اسپانیایی ها و پرتغالی ها مطلع شدند که سرخپوستان آمریکای جنوبی و ساکنین آسیای جنوب شرقی از درختانی به نام هوا (Hevea) شیرابه ‌هایی استخراج کرده و از آن استفاده های گوناگونی مانند اندود کردن البسه، پاپوش و کوزه های گلی برای جلوگیری از نفوذ آب و همچنین برای ساخت توپ جهت بازی می کردند، این شیرابه که بعدها نام لاتکس (Latex) را نیز بخود گرفت جزو اولین مواد لاستیکی به حساب می آید. رابر (Rubber) نیز به معنی پاک کننده (پاک کن) یک کلمه انگلیسی است که در قرن 18 مورد استفاده قرار گرفت، انگلیسی ها به این دلیل این نام را بر آن نهادند چون نوشته های مادی را با آن پاک می کردند. در زبان فارسی نیز الاستومرها را با نام لاستیک می شناسند که این نامگذاری در قرن 20 برای اولین بار مورد استفاده قرار گرفت.





لاستیک ها به شکل خام خواص مطلوبی ندارند و اگر تحت فشار به آنها شکل بدهیم بعد از برداشتن فشار شکل خود را از دست داده و به حالت قبلی خود باز می گردند، اما با کشف ولکانیزاسیون (Vulcanization) در سال 1839 توسط گودیر (Goodyear) آمریکایی این مشکل بر طرف شد، در طی فرآیند ولکانیزاسیون لاستیک با گوگرد حرارت داده می شود در این حالت لاستیک اکسیده می‌شود و سولفورِ آن کاهیده شده و به سولفید تبدیل می‌شود که این سبب ایجاد پیوند های عرضی و پخت لاستیک می شود. البته این عمل در دمای ۱۱۰ درجه سانتیگراد انجام می شود. نتیجه این کشف تولید مواد لاستیکی مثل لاستیک های توپر برای چرخ ارابه، پوتین، توپ و ... بود.

کائوچوی طبیعی و مصنوعی
همان طور که اشاره شد کائوچوی طبیعی در شیره درختی به نام هوا (Hevea) وجود دارد و از پلیمر شدن هیدروکربنی به نام 2ـ متیل 1و3ـ بوتادین معروف به ایزوپرن (Isoprene) بوجود می آید، که به آن پلی ایزوپرن (Polyisoprene) گفته می شود. وقتی کائوچو را با گوگرد یا سولفور حرارت دهیم، تک ‌پارهای موجود در زنجیره، پیوند پی را باز می کنند و با ظرفیت ‌های آزاد شده، اتم گوگرد را می گیرند که سبب ایجاد پیوند عرضی می شود و در نتیجه کائوچو به لاستیک تبدیل می ‌گردد. از دیگر منابع طبیعی پلی ایزوپرن می توان به گیاه گوتاپرچا (Gutta-Percha) نیز اشاره کرد و تفاوت پلی ایزوپرن تولیدی از گیاه گوتاپرچا با گیاه هوا در این است که پلی ایزوپرن آن دارای ساختار ترانس (Trans-1,4-Polyisoprene) است و در گیاه هوا این ساختار سیس (Cis-1,4-Polyisoprene) است که این تفاوت ساختار سبب تفاوت خواص این دو شده است.
در تصاویر زیر جنگل های هوا (Hevea) را مشاهده می کنید


تکامل در صنعت لاستیک
در سال ۱۸۸۸ خواص مکانیکی لاستیک های تهیه شده توسط گودیر با استفاده از کربن سیاه به عنوان یک ماده پرکننده و افزودنی بسیار بهبود بخشیده شده و در نتیجه لاستیک های بادی (تیوپ) تهیه شد. بعد از آن لاستیک های سنتزی تهیه و به بازار عرضه شد مانند ایزوپرن، بوتادین و بعدها لاستیک های سنتزی مثل کوپلیمرهای استیرن و بوتادین تهیه شد که در سال 1945 مصرف آنها بسیار فراگیر شد. به دلیل اقتصادی تر بودن لاستیک های سنتزی نسبت به لاستیک های طبیعی مصرف آنها روز به روز در حال افزایش است.
 
بالا