شیشهگری (Art Glass)
هنر شکل دادن به شیشه است. هنرمند در این هنر ابتدا ماده شیشه را حرارت میدهد تا نرم و نیمه مایع شود سپس به وسیله دستها یا ابزار مخصوص یا دمیدن در آن، اشکال زیبایی را پدید میآورد.
پیشینه هنر شیشه گری در ایران
هنر شیشهگری یکی از قدیمیترین صنایعی است که بشر به آن اشتغال داشته است. در سیر تاریخی هنر شیشهگری، قدیمیترین نمونهها شیشههای دستساز ساخته شده در خاورمیانه میباشند. باستانشناسان معتقدند که سومریها در هزاره سوم پیش از میلاد با شیشه آشنایی داشتند.
هنر شیشه گری در ایران
شیشهگری در ایران سابقهای بسیار طولانی دارد. قدیمیترین شیشه در ایران متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد است. از این زمان تا میلاد مسیح (ع) آثار شیشهای متعددی به دست آمدهاند که شامل عطردانها، النگوها، تندیسها، کاسهها و تُنگهای متعدد میشوند. همچنین وجود یک گردنبند شیشهای با دانههای آبی رنگ که در ناحیه شمال غربی ایران کشف شده و متعلق به 225 قبل از میلاد میباشد، قدمت این صنعت را در ایران تأیید مینماید. آثار کشف شده در مارلیک، حسنلو و شوش رواج شیشهگری در ایران باستان را به اثبات میرساند که در این خصوص میتوان به تعداد زیادی بطریهای شیشهای اشاره نمود که در نتیجه حفاریهای صورت گرفته در معبد چغازنبیل (بزرگترین پرستشگاه عیلامیان) در استان خوزستان به دست آمدهاند. در لرستان نیز قطعات شیشهای مایل به سبزی یافت شدهاند که متعلق به دوران پیش از تاریخ میباشند. از زمان هخامنشیان شواهد اندکی برای استفاده از شیشه در دست است. در این دوره مهرههای شیشهای ایران که ظاهراً به رنگ سیاه و سفید بوده است، در سراسر جهان قدیم معروف بودند. با کشف اشیای شیشهای متعلق به زمان اشکانیان و ساسانیان، میتوان گفت صنعت شیشهسازی در ایران رواج کامل داشته است. هنرمندان ساسانی در تراش دادن شیشه مهارت خاصی داشتهاند. شیشههای دوره ساسانی به ویژه شیشه لاجوردی در چین ارج بسیار داشته است. در این دوره از دو روش ساخت «دمیدن در قالب» و «دمیدن آزاد» استفاده میشده است. در حال حاضر تعدادی از آثار متعلق به دوره ساسانیان در موزه آبگینه تهران نگهداری میشود. با ظهور اسلام شیشهسازی بیش از پیش رونق یافت. ایرانیان با تکیه بر تجارب دانشمندانی همچون زکریای رازی و جابر بن حیان در زمینه کانیشناسی، پزشکی، شیمی و دیگر علوم زمان خود، صاحب تجارب زیادی گشتند. در این دوره علاوه بر تغییر کلی فرم شیشه، نقاشی و خطاطی بر روی شیشه با رنگهای کورهای و لعابهای رنگی متداول شد و نوعی شیشه که اصطلاحاً مینایی نامیده میشود، پا به عرصه ظهور گذاشت. از دوره سلجوقیان تا هجوم مغولان ظرفهای شیشهای بسیار زیبا با تزئینات مختلف به صورت مینایی، تراشیده یا با نقوش افزوده، از کوره شیشهگران شهرهای مختلف ایران بیرون آمد که به نازکی کاغذ بود. محصولات شیشهای این دوره بیشتر شامل ظروف کوچک و بزرگ، عطردانهای بسیار ظریف، جامها و گلدانهایی با فرمها و اندازههای متنوع و اشیای تزئینی کوچک به شکل حیوانات و ... است. در واقع زمان سلجوقیان اوج صنعت شیشهگری در ایران محسوب میشود. در دوره مغول رونق شیشهسازی تا حدودی از میان رفت و به جای آن سفالگری و کاشیکاری رونق گرفت. در دوره تیمور شیشهگری به طور قابل توجهی رواج پیدا کرد. در این دوره تعدادی از شیشهگران از مصر و سوریه به ایران آمدند و مشابه شیشههای ایرانی به مصر و سوریه رفت. در این دوره دو شهر سمرقند و شیراز از مراکز عمده شیشهسازی در ایران بودند. اما پس از این دوره این هنر رو به انحطاط نهاد تا این که در دوره صفویه دوباره احیا شد. با روی کار آمدن سلسله صفویه و توجه خاص به این رشته به ویژه در زمان شاه عباس، کارگاههای شیشهگری در اصفهان، کاشان و شیراز ساخته شد و هنرمندان تحت تعلیم تعدادی از بلورسازان ونیزی (ایتالیایی) قرار گرفتند. در فاصله میان سلسله صفویه و قاجاریه به تدریج هنر و صنعت شیشهگری در ایران از لحاظ سیر تکاملی، پیشرفتی نداشت تا این که در اواخر سلسله قاجاریه و بعد از آن ضعیف شد. در واقع با ورود شیشه مرغوبتر و با قیمت ارزان به بازار ایران، این صنعت رو به انحطاط نهاد. در حال حاضر کارگاههای شیشهگری متعددی در تهران و برخی شهرهای دیگر همچون اصفهان، میمند فارس و قمصر کاشان دایر است. این کارگاهها با شرایط کم و بیش همانندی به تولید شیشههایی که به آن شیشه فوتی نیز گفته میشود، مشغولند.
شیشه حرارت مستقیم یعنی مواد شیشه زمانی که مستقیما در معرض حرارت است با دم آن را شکل میدهد.
به این روش شیشه دمی یا لمی نیز میگویند .
در زیر به روایت تصویر با این شیوه آشنا میشوید .