نقش بستر کشت در جوانه زنی دانه
یکی از مهمترین قسمتهای یک عملیات زراعی موفق فراهم نمودن شرایطی است که در آن بذر یا دانه به راحتی بتواند امکان جوانه زنی را داشته باشد.یعنی بتواند پوسته خود را بشکافد و گیاهک خود را از پوسته خارج کند.
سوال مهم اینجاست گه چگونه میتوان توان جوانه زنی یک دانه سالم را در حالت عادی افزایش داد؟
برای جواب باید ببینیم یک دانه برای جوانه زنی به چه عواملی واکنش نشان داده و به چه عواملی بی تفاوت است.
دانه ها معمولا از سه قسمت تشکیل شده اند: جنین ، اندوخته غذایی و پوسته
فرایند جوانه زنی و مکانیزم آن از پیچیدگی خاصی برخوردار است که در اینجا برای جلوگیری از اختلاط مباحث چندان به آن اشاره نمیکنیم(علاقمندان میتوانند برای درک بهتر به بحثهای مرتبط با انواع خوابهای فیزیکی و فیزیولوژیکی و سایر مباحث مراجعه کنند)
در طی فرآیند جوانه زنی با جذب آب پوسته نرم ، آنزیمهاو هورمونها در دانه فعال شده مواد غذایی ذخیره شده درون دانه آماده مصرف میشوند و کار تولد جنین آغاز میشود.
در این فرایند دانه به شدت تنفس میکند(تولید انرژی)در اوایل تنفس غیرهوازی است و با نرم شدن پوسته تبادل گازی با محیط شروع میشود.
طبق معمول تمام فعالیتهای عمده بیولوژیک، دما نقش مهمی در جوانه زنی دارد.
فشار اسمزی در جذب آب توسط دانه نقش دارد.در فشار بالاتر جذب سختر است
بیشتر دانه ها در phبین 4تا 7.6 راحت جوانه زنی میکنند.البته در طیف وسیعی از phگیاهان توانایی جوانه زنی خود را حفظ میکنند
بر خی ازدانه ها برای جوانه زنی به نور نیز نیاز دارند(فیتوبلاستیک)مانند کاهو کرفس و توتون.برخی هم در تاریکی جوانه میزنند مانند گوجه فرنگی.برخی هم به نور بی تفاوتند مانند اکثرگیاهان زراعی
پس تا اینجای کار جوانه زنی به این عوامل نیازمند است:
آب-تهویه-دما، فشار اسمزی و ph و در برخی موارد نور
اکنون به بحث اصلی یعنی بستر کشت برمیگردیم
یک بستر مناسب برای جوانه زنی بستری است که عوامل فوق را در بهترین شکل ممکن فراهم کند.
آب را در حد نیاز در اختیار گیاه بگذارد(معمولا رطوبتFC ) رطوبتهای کمتر و بیشتر جوانه زتی را مختل میکند(به ویژه رطوبت کم).آب مهمترین فاکتور جوانه زنی است.
بستری که به لحاط داشتن املاح فشار اسمزی بالایی دارد در جذب آب دانه از خاک تاثیر میگذارد.به طور کلی هرآنچه در خاک در تبادل آب با دانه تاثیر دارد همانند خصوصیاتی مانند بافت، ساختمان خاک و ترکیب نمکهای خاک در جوانه زنی موثر است
بستر بایدتهویه گازی را برای دانه مهیا کند چراکه تنفس در دانه بسیار شدید است(کسانی که دانه های را داخل آب خیسانده اند با دیدن حبابهای روی آب متوجه این موضوع شده اند) و نیاز به تبادل گازی بسیار مهم است.کمبود اکسیژن وافزایش غلظت دی اکسیدکربن در اطراف بذر باعث کاهش سرعت جوانه زنی و در مراحل حاد باعث مرگ آن میشود(البته افزایش غلظت اکسیژن ظاهرا تاثیری در افزایش جوانه زنی ندارد).بنابراین خصوصیات فیزیکی خاک در تهویه مناسب، در جوانه زنی اهمیت دارد.
دما نیز طبق قوانین وانت هوف سرعت واکنشهای شیمیایی را افزایش میدهد و نقش آن بسیار واضح است.حتی این موضوع در جذب آب نیز تاثیر میگذارد.در دماهای بالاتر جذب آب سریعتر رخ میدهد. بسیاری از دانه ها در دمایی بین ۵درجه سانتیگراد تا ۴۰درجه سانتیگراد جوانه میزنند.البته باید توجه داشت افزایش دما هم تا حدی موثر است و افزایش بیش از حد باعث اختلال میشود
برخی از بذور که غالبا هم دانه ریز هستند برای جوانه زنی به نور نیازدارند.در نور قرمز معمولا سرعت جوانه زنی بیشتر میشود(برعکس در مادون قرمز و نور آبی کمتر میشود). حتی در برابر تابشهای اشعه گاما جوانه زنی کند میشود
از بحثهای مطروحه بالا نتیجه میگیریم که خصوصیات فیزیکی بستر کشت در جوانه زنی دانه نقش عمده را دارد. و تنها در مورد غلظت و کیفیت نمکها(در ارتباط با فشار اسمزی و آبگیری دانه)و ph، خصوصیات شیمیایی بستر مطرح میشود.که در مورد phتقریبا مشکل جدی وجود ندارد.
گاهی تصور میشود خصوصیات و مواد شیمیایی خاصی که در بستر وجود دارددر جوانه زنی بذور موثر است(مانند هورمونها).اما همانطور که اشاره شد کاملا مشخص است فقط جنبه اسمز و ph،بستر در بحث شیمی خاک در جوانه زنی دخالت دارند.و سایر مواد(عناصر ، مواد غذایی و علفکشهای پیش از کشت) و هورمونها در زمانی که جوانه زنی پایان پیدا کرد و هیپوکوتیل خارج شد اثر خواهند گذاشت که از بحث جوانه زنی خارج هستند. و وارد مرحله رویش میشود.
هرگاه بستری با تبادل مناسب آب ، هوا و حرارت را بر اساس قواعد موجود در فیزیک و بعضا شیمی خاک فراهم نمودیم آنگاه همه چیز را برای جوانه زنی موفق آماده کرده ایم
وسلام
آخرین ویرایش:
