۱- کلیات پروژه های استخراج از معادن روباز
بطور کلی مواد معدنی بر اساس ماهیت ، حجم ذخیره قابل استخراج و کاربرد آنها در صنعت به روش های مختلفی استخراج می گردند. با توجه به عیار و کیفیت مواد معدنی ، شرایط زمین شناسی و توپوگرافی محدوده معدن، می توان آنها را به بخش های مختلفی از جمله معادن سنگ های ساختمانی، معادن فلزی، معادن غیر فلزی وخاک های صنعتی و … تفکیک نمود.
۱-۱- حدود عملیات
این عملیات شامل تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و ماشینآلات برای استخراج ماده معدنی، بارگیری و حمل مواد استخراج شده، برداشت های زمین شناسی جهت تعیین کیفیت و عیار مواد قابل استخراج ، رعایت مقررات ویژه و اتخاذ تدابیر و اقدامات ایمنی در حین اجرای کار، تأمین سیستم های هوای فشرده، انرژی الکتریکی ، روشنایی و نصب تلفن های کارگاهی، طراحی و اجرای سازههای تخلیه آب و زهکشی آبهای نفوذی و زیرزمینی داخل معدن ، پایدارسازی و حفاظت و تقویت شیب ها و رمپ های معدن از طریق تهیه و نصب، سنگمهاری ها (Anchor Bolt) پیچ سنگ ها (Rock Bolt) و اجرای بتنپاشی، بهسازی توده سنگ پیرامون جاده های اصلی و ترانسپورت معدن از طریق حفر چال های تزریق، و چالهای زهکشی و کاهش فشارو سایر عملیات تکمیلی بر اساس نقشههای اجرایی و دستورات دستگاه نظارت میباشد.
۱-۲ – پیاده کردن مختصات معدن
دستگاه نظارت اطلاعات لازم را جهت تعیین موقعیت معدن و لایه بندی مواد معدنی، گشایش معدن و چگونگی توسعه جبهه کاری و کارگاه های استخراج را به پیمانکار ارائه خواهد نمود. پیمانکار موظف است نسبت به پباده سازی نقاط اصلی و کلیدی کار اقدام و صحت این اطلاعات را کنترل و بررسی کند و جهت جلوگیری از بروز هرگونه خطای در حین اجرا، مبادرت به نقشه برداری نماید. صورت مجلس تحویل و صحت کلیه ارقام و اطلاعات لازم تهیه و به امضای پیمانکار خواهد رسید.
پیاده کردن کارگاه استخراج معدن، ترازیابی و سایر کارهای داخل محوطه معدن بایستی توسط پیمانکار انجام شود. پیمانکار مکلف است محدوده معدن را به هزینه خود مشخص نموده و اشتباهات احتمالی را اصلاح نماید.
به منظورتسهیل در امر کنترل برداشت ها، ترازیابی و سایر عملیات اجرایی، نقاط ثابتی در موقعیت های مشخص در پله ها، پلات فرم های بارگیری و امتداد جاده های اصلی معدن توسط پیمانکار نصب خواهد شد.
پیمانکار باید طبق نظر دستگاه نظارت، گزارشات نقشهبرداری انجام شده را تهیه و به مشاورتسلیم نماید.
۱-۳ – مسئولیت پیمانکار
یمانکار باید قبل از شروع استخراج از معدن ، تصویب دستگاه نظارت را در مورد نحوه اجرا و جزئیات عملیات معدنکاری، نوع تجهیزات و ماشینآلات، برنامه اقدامات ایمنی و مقررات ویژه را که باید در حین کار رعایت شود اخذ نماید. تصویب دستگاه نظارت در مورد روشهای پیشنهادی و برنامه کارها به هیچ وجه مسئولیت محض و قطعی پیمانکار را در اجرای صحیح و مطمئن عملیات استخراج از معدن را نقض نخواهد نمود.
۱-۴ – مقاطع تهیه شده از کارگاه های استخراج در معدن
هر کارگاه استخراج و پله ها ی معدن به طور کلی به طریقی که در نقشهها ی مصوب طراحی گردیده است اجرا خواهد شد. معهذا دستگاه نظارت ممکن است تشخیص دهد که در برخی مقاطع به علت شرایط زمین شناسی سنگ ها و لایه های در بر گیرنده مواد معدنی در همه جا قابل استفاده نباشد. در این موارد قسمتی از طرح استخراج مورد نظر میتواند به طریق اصلاح شدهای که توسط دستگاه نظارت به پیمانکار ابلاغ میشود اجرا گردد.
۱-۵ – ثبت تنش ها و تغییر شکل ها در شیب های موجود در کارگاه ها و پله های استخراجی
عملیاتی که برای ابزاربندی و اندازهگیری تغییر شکل ها و تنش ها در کارگاه های استخراج باید انجام گیرد شامل تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و انجام کارهای لازم برای آمادهسازی، تهیه، نصب و رفتارسنجی مورد نیاز مطابق نقشهها و تأیید دستگاه نظارت است.
پیمانکار باید به هزینه خود با وسایل و به طریقی که به تصویب دستگاه نظارت رسیده باشد، حرکت دیوارها، شیب ها و کف معدن را از زمان خاکبرداری و حین عملیات استخراج با استفاده از انبساطسنج ها، تنشسنج ها، نشست سنج ها و امکانات نقشهبرداری با دقت اندازهگیری نموده و ثبت نماید. اندازهگیری تغییر شکل باید در فواصل کوتاه انجام شود تا اطمینان حاصل گردد که پروفیل استخراج شده به نحو صحیح روی تکیهگاه اولیه قرار داشته و خطر ریزش وجود ندارد. همچنین دستگاه نظارت ممکن است از پیمانکار بخواهد که بعضی از اندازهگیریها را تا بعد از استخراج کامل از جبهه کاری به شکل دائمی ادامه دهد. مشخصات و نوع عملیات اندازهگیری ها در نقشههای اجرایی نشان داده شده است. پیمانکار در موقع ارائه قیمت باید هزینه تهیه، نصب و استفاده از وسایل مذکور را در قیمت های پیشنهادی منظور نماید. به طور کلی موارد زیر باید از طرف پیمانکار رعایت گردد:
۲- مقررات ویژه و تجهیزات موقت
۲-۱- مقررات ایمنی و بهداشت
اجرای عملیات معدنکاری رو باز در هنگام شب و روزهای تعطیل با موافقت قبلی دستگاه نظارت بلامانع است. برنامه کار باید قبلاً به دستگاه نظارت تسلیم شود.
کلیه کارکنان داخل معدن باید به وسیله کلاههای حفاظتی، لباس، ماسک، عینک، چکمه و آنچه که برای اجرای عملیات در مطمئنترین شرایط لازم است،حفاظت شوند. کلیه مقررات رسمی در این مورد بایستی اکیداً رعایت شود.
پیمانکار موظف است مقررات ایمنی و اضطراری مناسبی جهت جلوگیری از آتشسوزی، گاز و برق گرفتگی وضع نموده و تعدادی برانکارد و جعبه کمکهای اولیه در هر جبهه کاری معدن همراه با وسایل نجات و به طور کلی برای هر بخش از کار تهیه نماید. جعبه کمک های اولیه باید به وضوح علامتگذاری شده و نام اشخاص مسئول و آموزش دیده نیز باید ذکر شود.
یک دستگاه آمبولانس باید همیشه در محل کارگاه حاضر باشد و امکانات لازم نیز جهت شستشوی افراد و آب سرد و گرم کافی و صابون مورد نیاز کارگران تأمین شود. لباسهای حفاظتی و متناسب با فصول سال برای کارگران الزامی است.
رعایت کلیه ضوابط ایمنی بر حسب مورد، به شرح دستورالعمل های ایمنی و بهداشت حرفهای در کارهای معدنکاری در جریان عملیات استخراج از معدن توسط پیمانکار الزامی است.
۲-۲- روشنایی محوطه معدن
پیمانکار باید یک سیستم روشنایی مناسب را در مدت استخراج از معدن در شیفت شب تأمین نماید. سیستم روشنایی باید نور کافی جهت بازدید و اجرای عملیات را تولید نماید. برای این منظور یک خط انتقال نیروی برق دو مداری و برق اضطراری لازم میباشد. پیمانکار باید کلیه احتیاجات لازم را با انجام عایقکاری و حفاظت جهت جلوگیری از برقگرفتگی به عمل آورد.. سیم کشی برق در موقع آماده کردن خرجها باید در داخل معدن قطع شود و محوطههای خارج و داخل معدن بایستی به حد کافی روشن گردد. محوطه بیرونی کارگاه در صورت نیاز به کار در موقع شب نیز باید به وسیله نورافکن های قوی و کافی روشن شود.
علاوه بر کلیات فوق موارد زیر باید توسط پیمانکار رعایت شود.
۲-۳- زهکشی
پیمانکار در تمام مدت استخراج از معدن مسئول خارج کردن و تخلیه آب از داخل کارگاه های استخراج با توجه به مشخصات هوا شناسی و زمینشناسی موجود و شرایط آب های زیرزمینی و نفوذی، طبق دستورات دستگاه نظارت میباشد تا با تعبیه شیب های عرضی و احداث آبراهههای موقت مناسب در امتداد رمپ ها ، آب های جاری با سیستم های ثقلی و یا با پمپ به خارج منتقل شود.
پیمانکار باید مدخل ترانشه و کارگاه استخراج و رمپ های اصلی و ترانسپورت را در مقابل ورود آب از خارج، حفاظت نماید و با پیشبینی های بموقع نسبت به احداث زهکش، سد کردن و یا انحراف، جریان آب داخل آنها را کنترل و آن را به آبراهه خارج از محوطه مورد نظر هدایت کند.
ممکن است وجود آب در زمین های اطراف معدن فشارهای اضافی به شیب ها و پلهه های داخل معدن وارد آورد، در این صورت پیمانکار باید با راهنمایی دستگاه نظارت و پیشبینی زهکش های مناسب و دفع آبها از میزان فشار آن بکاهد. در صورت وجود آب در کف پله ها و کارگاه های استخراج ، باید با چالزنی عمیق از فشار آب کاسته و آن را به داخل جوی هایی که در طرفین تعبیه شده است هدایت نماید در غیر این صورت امکان دارد آب به داخل کارگاه ها جاری گردیده و مشکلات زیادی جهت اجرای کار فراهم شود.
اغلب اوقات در حین اجرای عملیات لازم به نظر میرسد که برای تخلیه جریان آب های جاری از شکاف ها و گسل ها به خارج از کارگاه های استخراج، اقدامات اساسی انجام گیرد. جریان آب های مزبور که عموماً از طریق ترک ها جاری میشود باید به وسیله لوله جمعآوری شده وترک ها نیز به کمک ملات و افزونههای شیمیایی مسدود گردند.
در قسمت هایی از معدن که شیب آنها امکان زهکشی آزاد را نمیدهد، آب بایستی به وسیله پمپ تخلیه شود. پیمانکار باید پمپ یدکی اضطراری با ظرفیت مناسب در اختیار داشته باشد تا چنانچه در هر قسمتی از معدن که زهکشی به طور آزاد انجام نمیشود و یا میزان تراوش آب از ظرفیت سیستم پمپ عادی تجاوز نماید و یا در صورت کار نکردن پمپهای در حال کار، مورد استفاده قرار گیرد.تجهیزات یدکی باید در تمام طول مدت اجرای کار به نحوی رضایت بخش، سرویس و نگهداری شود.
پیمانکار باید در مواقع ضروری برای کاهش نفوذ آب به داخل کارگاه های استخراج، به ایجاد پرده آببند که طرح آن به تأیید دستگاه نظارت رسیده باشد اقدام نماید. در مقاطع پر آب لازم است پس از هر مرحله پیشروی به منظور کاهش نفوذ آب، اقدام به تزریق شود.
۳- حفاری و استخراج از معادن روباز
۳-۱- کلیات
پیمانکار باید معدن را با فرض هر نوع مصالحی که با آن در جریان حفاری مواجه میشود، حفاری نماید و لذا باید قبلاً از ویژگی های کلی مواد معدنی ، سنگ های در بر گیرنده مواد معدنی و لایه بندی آنها و سایر موادی که حفاری در آنها انجام میشود، اطلاع حاصل نماید.
۳-۲- محدوده کار
استخراج در معادن روباز شامل تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و ماشینآلات برای حفاری، بارگیری، باراندازی مواد حاصل از حفاری و آمادهسازی های لازم برای انجام عملیات بعدی و سایر کارهای حفاظتی و تکمیلی است.
۳-۳- برنامه عملیات استخراج
پیمانکار باید حداقل یک ماه قبل از شروع استخراج از معدن شرح کاملی از برنامه کار، تجهیزات، ماشینآلات، روش اجرایی، مصالح و کارکنانی را که در نظر دارد برای اجرای حفاری مورد استفاده قرار دهد، جهت تصویب به دستگاه نظارت ارائه نماید. پیمانکار باید با توجه به نوع و کیفیت لایههای خاک و سنگ موجود در تونل مناسبترین روش ساختمانی، ابزار و تجهیزات را که منطبق با مشخصات فنی این فصل باشد انتخاب نموده و مورد استفاده قرار دهد. اگر طرح پیشنهادی مورد قبول قرار نگیرد، پیمانکار باید برنامه و روش اجرایی جدیدی را ارائه کند. چنانچه کیفیت لایهها در جریان پیشرفت کار تغییر کند، ممکن است روش حفاری تغییر داده شود. همچنین به منظور تکمیل عملیات بر طبق برنامه و یا به دلایل ایمنی، تغییر روش کار ممکن است ضرورت یابد. بابت این تغییرات پرداخت جداگانه و اضافی انجام نخواهد شد.
شروع عملیات حفاری منوط به تأیید روش های اجرایی و برنامه پیشنهادی پیمانکار توسط دستگاه نظارت است، ضمن آنکه تصویب دستگاه نظارت، مسئولیت پیمانکار را در اجرای صحیح، مطمئن و ایمن عملیات نقض نخواهد نمود.
۳-۴- تدابیر ایمنی
مسئولیت ایمنی کلیه حفاری ها به عهده پیمانکار است.
ضمن تأمین تمام الزامات خاص ایمنی که در مشخصات فنی خصوصی ذکر گردیده است، کلیه فعالیت های پیمانکار در جریان استخراج از معدن باید با مقررات و آییننامههای ایمنی ملی و بینالمللی مطابقت داشته باشد.
پیمانکار باید کلیه حفاری ها را بازرسی نموده و هرگونه موادی را که خود یا دستگاه نظارت، سست و یا ناپایدار تشخیص میدهند، در اسرع وقت پاکسازی و نسبت به پایدارسازی آنها اقدام نماید.
کلیه پیچسنگ های تزریق نشده باید بازرسی شود و در صورت لزوم دوباره تحت کشش قرار گیرد و چنانچه تجهیزات این پیچسنگ ها نظیر صفحه باربر و مهرهها آسیب دیده باشد، بلافاصله تعویض شوند.
دستگاه نظارت میتواند هرگونه فعالیتی را که برای اطمینان از پایداری شیب ها و جاده های اصلی و فرعی معدن ضروری تشخیص میدهد از پیمانکار درخواست نماید و پیمانکار ملزم به رعایت آنها است.
پیمانکار باید کلیه اقدامات لازم برای کاهش میزان کلی صدا را تا حد ۸۵ دسیبل به شرح زیر به عمل آورد:
پیمانکار باید وسایل اندازهگیری میزان صدا را فراهم آورد و نتایج اندازهگیری ها را به طور منظم یا هر زمان که دستگاه نظارت درخواست کند ارائه نماید، و همچنین برای کلیه کارگران و بازدیدکنندگان از کارگاه، گوشی حفاظتی فراهم نماید.
پیمانکار باید در استخراج از معدن یک سیستم روشنایی مورد تأیید را مطابق با بند ۲-۲ تأمین نماید.
پیمانکار باید کلیه راه های دسترسی به کارگاه های استخراج را بازبینی و دستورات دستگاه نظارت را در این مورد انجام دهد.
پیمانکار باید کلیه موارد ایمنی در مورد انبار کردن، جابهجا نمودن و بکارگیری مواد منفجره را مطابق قوانین کشوری و بخشنامههای صادر شده توسط ستاد مشترک ارتش، سپاه پاسداران و کارفرما و فصل دوم این مشخصات رعایت کرده و یک نسخه از آنها را در مورد حمل و نقل و انبار کردن و استفاده از مواد منفجره در دفتر کار خود در کارگاه داشته و یک نسخه را نیز در اختیار دستگاه نظارت قرار دهد.
پیمانکار باید موقعیت مناسب انبار مواد ناریه را باتوجه به کلیه قوانین و مقررات ایمنی انتخاب نماید و طرح مناسب را برای این منظور به کار گیرد.
پیمانکار باید مواد منفجره را فقط در مورد ردیف کارها، زمان و محلی که مورد تأیید دستگاه نظارت باشد، به کار ببرد. چنین تأییدی سبب سلب مسئولیت پیمانکار در رابطه با مجروح کردن، مرگ، نارضایتی افراد، صدمه زدن به کار، ساختمانها، جادهها، اماکن، اشیا، حیوانات و اموال نمیگردد. پیمانکار قانوناً مسئول هرگونه حوادث احتمالی ناشی از عملیات آتشکاری است و کارفرما بابت هرگونه غرامت و ادعایی که ناشی از عدم رعایت موارد ایمنی باشد، مسئولیتی ندارد.
اگر دستگاه نظارت احتمال وقوع حادثهای را در اثر انفجار بدهد، میتواند از ادامه کار ممانعت کند و از این بابت پیمانکار حق هیچ گونه اعتراضی را نخواهد داشت. پیمانکار باید قبل از هر انفجار آژیر اعلام خطر کشیده و افرادی را در جادهها و محدودههای خطر با پرچم، سوت یا بلندگو بگمارد، تا از توقف و رفت و آمد افراد، حیوانات و وسایل نقلیه در این محدودهها جلوگیری کنند. فقط در ساعاتی که دستگاه نظارت تعیین و تأیید مینماید انفجار انجام میشود.
پیمانکار باید انبار مواد ناریه را با رعایت ضوابط ایمنی برای انبار کردن آماده و نسبت به نگهداری و حفاظت آن مطابق مقررات ایمنی اقدام نماید.
پیمانکار باید کلیه نکات ایمنی را در مورد انبار کردن و استفاده از مواد ناریه مطابق با مندرجات این فصل و فصل دوم این مشخصات و قوانین کشوری، رعایت نموده و تابلوهای خطر و آگهیهایی را که شامل دستورالعمل های لازم زمان انفجار باشد در محل نصب نماید. چنین آگهیهایی باید به تمام زبان هایی که معمولاً افراد کارگاه بدان تکلم میکنند نوشته شده باشد.
در مواردی که از چاشنی های الکتریکی استفاده میشود، جهت جلوگیری از انفجار ناقص باید کنترل و دقت لازم به عمل آید.
طی مدت عملیات آتشکاری فقط اکیپ آتشکار مجاز است که در محل حضور داشته باشد و قبل از زمان انفجار کلیه افراد اکیپ آتشکار در محل امنی پناه گرفته و سپس انفجار توسط مسئول اکیپ آتشکار با اطمینان از اینکه کلیه موارد ایمنی رعایت شده است، صورت میگیرد. بعد از انفجار بازدیدی توسط اکیپ آتشکار جهت اطمینان از اینکه انفجار به طور کامل انجام شده باشد، صورت میپذیرد. مسئول اکیپ آتشکار باید دارای مجوز از مراجع رسمی ذیصلاح باشد و افراد اکیپ باید با تجربه بوده و مورد تأیید باشند.
در مواقع طوفانی و رعد و برق، عملیات آتشکاری به روش الکتریکی نباید صورت گیرد.
پیمانکار باید به طریقی که مورد تأیید دستگاه نظارت باشد، کلیه مدارک مربوط به آتشکاری را برای مقایسه با سوابق زلزلهنگاری جمعآوری نماید. مدارک آتشکاری باید شامل زمان دقیق، محل، نوع مواد منفجره، مقدار آن، نحوه انفجار و نتیجه آتشکاری باشد.
۳-۵ – روش های استخراج از معادن روباز
روش های حفاری باید متناسب با نوع و کیفیت مواد معدنی ، ابعاد سنگ های استخراجی ، نحوه استقرار دستگاه ها و نحوه تخلیه مصالح انتخاب گردد. پیمانکار باید برنامه و روش عملیات استخراج را قبلاً به تأیید دستگاه نظارت برساند.
به طور کلی روش های استخراج از معادن روباز شامل انواع زیر است:
پیمانکار باید، مطابق با مشخصات فنی و نیازهای اجرایی یکی از روشهای حفاری و یا هر دو شیوه حفاری را انتخاب و به تأیید دستگاه نظارت برساند.
در صورتی که استخراج بروش آتشباری برای اجرای پروژه در نظر گرفته شود، پیمانکار باید کلیه امکانات و تجهیزات لازم برای حفاری با چال و انفجار و عملیات آتشکاری را در اختیار داشته باشد. حفاری با هریک از دو روش اصلی فوق، ممکن است با توجه به شرایط ژئوتکنیکی ساختگاه معدن در یک یا چند مرحله، انجام گیرد که جزئیات مربوط برای هر پروژه باید در مشخصات فنی خصوصی قید شود.
۳-۵-۱- استخراج معدن با حفاری چال و انفجار
در این روش پیمانکار باید از روشهای آتشکاری مناسبی استفاده نماید که بتواند سنگ ها و مواد استخراج شده را با ابعاد و مشخصات تعیین شده و با حد اقل پرت و با بدسا آوردن سطوحی صاف و عاری از مواد ناپایدار و با حداقل درز و ترک ایجاد نماید.
در این سیستم از دستگاه دریل واگن برای حفاری چال های انفجاری استفاده میشود که در واقع با توجه به جنس زمین و مقطع حفاری تعداد و عمق چال ها تعیین و با دستگاه مذکور چالزنی انجام میشود.
در این روش، مشخصات چال ها شامل قطر و عمق بر اساس طرح استخراج و مشخصات سنگ مورد نظر به لحاظ ماهیت و ابعاد فیزیکی مورد نیاز در سیستم های بارگیری و باربری محاسبه شده و در مرحله فوقانی، میانی و تحتانی با توجه به انسجام ذرات و فشردگی جنس زمین خرجگذاری میشود.
در روش استخراج معدن با چال و انفجار رعایت موارد زیر توسط پیمانکار الزامی است:
دستگاه نظارت مجاز است پیمانکار را ملزم نماید تا رفتارسنجی قسمتی یا تمامی عملیات آتشکاری را با استفاده از لرزهنگار و یا وسایل دیگر که مستقیماً سرعت ارتعاش ناشی از عملیات انفجار را اندازهگیری مینماید، انجام دهد. لذا پیمانکار باید در نصب، بهرهبرداری، قرائت ابزار دقیق در این مورد با دستگاه نظارت همکاری کند.
در صورتی که نتایج رفتارسنجی نشان دهد که عملیات آتشکاری، سازهها و شیب ها و پایداری دیواره ها را را تهدید مینماید، پیمانکار باید روش آتشکاری خود را اصلاح نموده و کلیه تاسیسات خسارت دیده را به هزینه خود ترمیم نماید.
۳-۵-2- استخراج با روش های غیر آتشباری (انفجاری)
این روش ها اغلب برای معادن سنگ های ساختمانی کاربرد داشته و شامل روش های حفر چال و استفاده از پارس گوه و همچنین روش استفاده از سیم های برش الماسه می باشد.
امروزه روش های جدیدی در امر استخراج از معادن سنگ های ساختمانی متداول گردیده است که از آن جمله می توان به استفاده از جت آب جهت برش سنگ اشاره نمود. از آنجا که عمده فعالیت های معدنی در کشور و همچنین زمینه های فعالیت موسسه حرا در بخش معدن بر اساس روش های انفجاری استوار می باشد، در ادامه به موارد مرتبط با استخراج معادن با این روش پرداخته می شود .
۳-۶- لقگیری و صاف کردن برآمدگی ها
در طول مدت اجرای کار، پیمانکار باید کلیه مواد سست و ریزشی را که ایمنی کارگران یا سازهها و یا دستگاه ها را تهدید میکند، پاکسازی نماید.
پاکسازی سطوح باید مطابق نظر دستگاه نظارت انجام شود. این فعالیت ها شامل پاکسازی به وسیله تجهیزات مکانیکی، لوازم دستی و جت های آب یا هوا است.
پیمانکار باید کلیه برآمدگی های داخل خطوط و رقوم تعیین شده در نقشهها را با تأیید دستگاه نظارت صاف نماید.
۳-۷- پاکسازی سطوح دائمی و تثبیت آنها
پیمانکار باید سطوح پله ها و شیب های مجاور به رمپ های اصلی و موقت در کارگاه های استخراج را ، با آب یا هوای فشرده پاکسازی و آماده نماید. روش پاکسازی باید به تأیید دستگاه نظارت برسد.
محل مورد نظر باید ابتدا برای بازرسی سطوح حفاری شده به تأیید دستگاه نظارت برسد و بار دیگر قبل از بتنپاشی یا سایر تمهیدات نگهداری، پاکسازی نهایی انجام شود. شستشوی اولیه باید هنگامی انجام شود که عملیات آتشکاری و برداشت بیرونزدگی های داخل خطوط حفاری مطابق دستورالعمل دستگاه نظارت خاتمه یافته باشد.
پاکسازی نهایی سطوح در محل بتن پاشی باید بلافاصله قبل از بتنریزی یا بتنپاشی انجام شود. درزها و شکافها باید طبق دستورالعمل دستگاه نظارت تا عمق مشخص شده پاکسازی و تمیز گردد و سپس مطابق با مشخصات فنی خصوصی با بتن پر شود.
برای شستشوی سطوح حفاری شده و پاکسازی آنها باید از جریان آب با فشارحداقل ۵/۳ و حداکثر ۵ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع و یا طبق نظر دستگاه نظارت استفاده شود.
در مواردی که آب، سبب نرم شدن و یا تورم توده سنگ ها میگردد، طبق نظر دستگاه نظارت باید تمامی آب مصرفی برای چنین سطوحی هرچه سریعتر از محل دفع گردد. علاوه بر این، دستگاه نظارت مجاز است پیمانکار را ملزم نماید تا سطح چنین موادی را پس از پاکسازی در اسرع وقت با یک لایه بتن پاشیده بپوشاند.
در مواردی که امکان استفاده از آب وجود نداشته باشد، با موافقت دستگاه نظارت باید از هوای فشرده برای پاکسازی سطوح استفاده شود.
۳-۸- گمانههای اکتشافی
در جریان استخراج از معدن همواره به منظور توسعه و اکتشاف تکمیلی معدن ، عملیات حفاری گمانههای اکتشافی به تشخیص دستگاه نظارت توسط پیمانکار اجرا خواهد شد و هرگونه هزینه اضافی ناشی از حذف گمانههای اکتشافی به حساب پیمانکار خواهد بود. حفاری چند گمانه اکتشافی تحت شرایط خاص، ممکن است همزمان با هم اجرا شود.
مشخصات گمانههای اکتشافی باید به به طریقی اجرا شود که برداشت نمونههای سنگ امکانپذیر باشد.پیمانکار بایستی شرح کامل نتایج حاصل از گمانههای اکتشافی را به دستگاه نظارت تسلیم نماید.
۳-۹- گزارش پیشرفت کار و ثبت عملیات استخراج
پیمانکار باید گزارش های زیر را پس از پایان هر شیفت کاری، ظرف مدت ۱۲ ساعت به دستگاه نظارت ارائه نماید. الگوی گزارش باید به شرح زیر و یا با توافق دستگاه نظارت باشد:
پیمانکار باید اطلاعات دیگری را که مورد نیاز دستگاه نظارت باشد تهیه و ارائه نماید.
۴- بارگیری و حمل سنگ های استخراج شده
پیمانکار باید روش بارگیری و حمل مصالح استخراج شده و خارج کردن مواد باطله از محیط کار را با در نظر گرفتن ابعاد فضاها و روش استخراج که به شرح کلیات زیر است انتخاب نماید. این روشها باید به تأیید دستگاه نظارت برسد.
بطور کلی مواد معدنی بر اساس ماهیت ، حجم ذخیره قابل استخراج و کاربرد آنها در صنعت به روش های مختلفی استخراج می گردند. با توجه به عیار و کیفیت مواد معدنی ، شرایط زمین شناسی و توپوگرافی محدوده معدن، می توان آنها را به بخش های مختلفی از جمله معادن سنگ های ساختمانی، معادن فلزی، معادن غیر فلزی وخاک های صنعتی و … تفکیک نمود.
۱-۱- حدود عملیات
این عملیات شامل تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و ماشینآلات برای استخراج ماده معدنی، بارگیری و حمل مواد استخراج شده، برداشت های زمین شناسی جهت تعیین کیفیت و عیار مواد قابل استخراج ، رعایت مقررات ویژه و اتخاذ تدابیر و اقدامات ایمنی در حین اجرای کار، تأمین سیستم های هوای فشرده، انرژی الکتریکی ، روشنایی و نصب تلفن های کارگاهی، طراحی و اجرای سازههای تخلیه آب و زهکشی آبهای نفوذی و زیرزمینی داخل معدن ، پایدارسازی و حفاظت و تقویت شیب ها و رمپ های معدن از طریق تهیه و نصب، سنگمهاری ها (Anchor Bolt) پیچ سنگ ها (Rock Bolt) و اجرای بتنپاشی، بهسازی توده سنگ پیرامون جاده های اصلی و ترانسپورت معدن از طریق حفر چال های تزریق، و چالهای زهکشی و کاهش فشارو سایر عملیات تکمیلی بر اساس نقشههای اجرایی و دستورات دستگاه نظارت میباشد.
۱-۲ – پیاده کردن مختصات معدن
دستگاه نظارت اطلاعات لازم را جهت تعیین موقعیت معدن و لایه بندی مواد معدنی، گشایش معدن و چگونگی توسعه جبهه کاری و کارگاه های استخراج را به پیمانکار ارائه خواهد نمود. پیمانکار موظف است نسبت به پباده سازی نقاط اصلی و کلیدی کار اقدام و صحت این اطلاعات را کنترل و بررسی کند و جهت جلوگیری از بروز هرگونه خطای در حین اجرا، مبادرت به نقشه برداری نماید. صورت مجلس تحویل و صحت کلیه ارقام و اطلاعات لازم تهیه و به امضای پیمانکار خواهد رسید.
پیاده کردن کارگاه استخراج معدن، ترازیابی و سایر کارهای داخل محوطه معدن بایستی توسط پیمانکار انجام شود. پیمانکار مکلف است محدوده معدن را به هزینه خود مشخص نموده و اشتباهات احتمالی را اصلاح نماید.
به منظورتسهیل در امر کنترل برداشت ها، ترازیابی و سایر عملیات اجرایی، نقاط ثابتی در موقعیت های مشخص در پله ها، پلات فرم های بارگیری و امتداد جاده های اصلی معدن توسط پیمانکار نصب خواهد شد.
پیمانکار باید طبق نظر دستگاه نظارت، گزارشات نقشهبرداری انجام شده را تهیه و به مشاورتسلیم نماید.
۱-۳ – مسئولیت پیمانکار
یمانکار باید قبل از شروع استخراج از معدن ، تصویب دستگاه نظارت را در مورد نحوه اجرا و جزئیات عملیات معدنکاری، نوع تجهیزات و ماشینآلات، برنامه اقدامات ایمنی و مقررات ویژه را که باید در حین کار رعایت شود اخذ نماید. تصویب دستگاه نظارت در مورد روشهای پیشنهادی و برنامه کارها به هیچ وجه مسئولیت محض و قطعی پیمانکار را در اجرای صحیح و مطمئن عملیات استخراج از معدن را نقض نخواهد نمود.
۱-۴ – مقاطع تهیه شده از کارگاه های استخراج در معدن
هر کارگاه استخراج و پله ها ی معدن به طور کلی به طریقی که در نقشهها ی مصوب طراحی گردیده است اجرا خواهد شد. معهذا دستگاه نظارت ممکن است تشخیص دهد که در برخی مقاطع به علت شرایط زمین شناسی سنگ ها و لایه های در بر گیرنده مواد معدنی در همه جا قابل استفاده نباشد. در این موارد قسمتی از طرح استخراج مورد نظر میتواند به طریق اصلاح شدهای که توسط دستگاه نظارت به پیمانکار ابلاغ میشود اجرا گردد.
۱-۵ – ثبت تنش ها و تغییر شکل ها در شیب های موجود در کارگاه ها و پله های استخراجی
عملیاتی که برای ابزاربندی و اندازهگیری تغییر شکل ها و تنش ها در کارگاه های استخراج باید انجام گیرد شامل تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و انجام کارهای لازم برای آمادهسازی، تهیه، نصب و رفتارسنجی مورد نیاز مطابق نقشهها و تأیید دستگاه نظارت است.
پیمانکار باید به هزینه خود با وسایل و به طریقی که به تصویب دستگاه نظارت رسیده باشد، حرکت دیوارها، شیب ها و کف معدن را از زمان خاکبرداری و حین عملیات استخراج با استفاده از انبساطسنج ها، تنشسنج ها، نشست سنج ها و امکانات نقشهبرداری با دقت اندازهگیری نموده و ثبت نماید. اندازهگیری تغییر شکل باید در فواصل کوتاه انجام شود تا اطمینان حاصل گردد که پروفیل استخراج شده به نحو صحیح روی تکیهگاه اولیه قرار داشته و خطر ریزش وجود ندارد. همچنین دستگاه نظارت ممکن است از پیمانکار بخواهد که بعضی از اندازهگیریها را تا بعد از استخراج کامل از جبهه کاری به شکل دائمی ادامه دهد. مشخصات و نوع عملیات اندازهگیری ها در نقشههای اجرایی نشان داده شده است. پیمانکار در موقع ارائه قیمت باید هزینه تهیه، نصب و استفاده از وسایل مذکور را در قیمت های پیشنهادی منظور نماید. به طور کلی موارد زیر باید از طرف پیمانکار رعایت گردد:
۱-۵-۱- پیمانکار باید با انتخاب نوع مناسب دستگاه های اندازهگیری، مؤثر بودن روش های نگهداری و پایدار سازی شیب ها و رمپ های موقت را مورد تأیید قرار داده و از پایداری آن اطمینان حاصل نماید.
۱-۵-۲- اندازهگیری ها باید تأثیر عملیات اجرایی را روی پایدار سازی موقت مشخص نموده تا در صورت لزوم نسبت به طرح و اجرای تقویت های لازم اقدام شود.
۱-۵-۳- اندازهگیری ها باید انتخاب مناسب دستگاه ها و روش اجرایی حفاری را مشخص و مورد تأیید قرار دهد.
۱-۵-۴- وسایل اندازهگیری باید دارای حساسیت و دقت بالا باشند تا از ابتدا بروز هر نوع تغییر و حرکت را نشان دهند.
۱-۵-۵- امکان قرائت و تفسیر فوری هرگونه تغییرات را فراهم نماید تا از یک طرف آهنگ طبیعی عملیات اجرایی قطع نشود و از طرف دیگر امکان دخالت سریع فراهم گردد.
۱-۵-۶- نتایج اندازهگیری باید باعث بالا رفتن ایمنی معدن در زمان استخراج و جلوگیری از ریزش شیب ها و رمپ ها در زمان اجرا شود.
۱-۵-۷- اندازهگیری کشیدگی سنجی از جمله اندازهگیری های زیادی است که در معادن روباز انجام میگیرد. این اندازهگیری وسیلهای مؤثر برای کنترل رفتار توده های سنگ در یرگیرنده رمپ های دائمی و پله های استخراجی تلقی میشود. فاصله اندازهگیری کشیدگی سنج ها از ۲۵ الی ۱۰۰ متربر حسب جنس زمین قابل تغییر میباشد. اگر به مشکلی موضعی برخورد شود در صورت لزوم از دستگاه های و فشارسنج و نشست سنج نیز استفاده خواهد شد. اندازهگیری ها در ابتدای کار حداقل روزانه و بعداً هفتگی، و تدریجاً با تواتر و دوره زمانی بیشتر انجام میشود. در طول زمان بهرهبرداری از معدن تناوب اندازهگیری سالیانه و یا ۲ بار در سال خواهد بود.
۱-۵-۸- اندازهگیری های و کشش سنجی در اوایل کار و نزدیک کف یا دیواره شیب ها انجام میشوند تا تغییر شکل ها را در طول زمان نشان دهند. کلیه تغییرات ناشی از دوری از جبهه کار، خزش زمین و واکنش عملیات پایدار سازی شیب ها به وسیله این اندازهگیری ها باید مشخص گردد.
۱-۵-۹- آزمایش های کشیدگی سنجی ، جابهجایی نسبی دو نقطه روی دیوارهای معدنی را تعیین میکند. جابهجایی مطلق دیواره به وسیله دستگاه های نقشهبرداری انجام گیرد..
۱-۵-۱۰- پس از اتمام پروژه باید اندازهگیری ها در معدن توسط کارفرما ادامه یافته و علاوه بر آن اندازهگیری از طریق نقشهبرداری و عکاسی از نیمرخ ها نیز انجام گیرد.
۱-۵-۱۱- با بررسی اندازهگیری ها، رفتار واقعی زمین با فرضیاتی که محاسبات بر مبنای آن انجام گرفته مقایسه شود.
۱-۵-۱۲-در صورت لزوم تأثیر عملیات اجرایی بر محیط اطراف سازههای جنبی بررسی شده و اقدامات احتیاطی بر حسب نیاز در نظر گرفته میشود.
۱-۵-۲- اندازهگیری ها باید تأثیر عملیات اجرایی را روی پایدار سازی موقت مشخص نموده تا در صورت لزوم نسبت به طرح و اجرای تقویت های لازم اقدام شود.
۱-۵-۳- اندازهگیری ها باید انتخاب مناسب دستگاه ها و روش اجرایی حفاری را مشخص و مورد تأیید قرار دهد.
۱-۵-۴- وسایل اندازهگیری باید دارای حساسیت و دقت بالا باشند تا از ابتدا بروز هر نوع تغییر و حرکت را نشان دهند.
۱-۵-۵- امکان قرائت و تفسیر فوری هرگونه تغییرات را فراهم نماید تا از یک طرف آهنگ طبیعی عملیات اجرایی قطع نشود و از طرف دیگر امکان دخالت سریع فراهم گردد.
۱-۵-۶- نتایج اندازهگیری باید باعث بالا رفتن ایمنی معدن در زمان استخراج و جلوگیری از ریزش شیب ها و رمپ ها در زمان اجرا شود.
۱-۵-۷- اندازهگیری کشیدگی سنجی از جمله اندازهگیری های زیادی است که در معادن روباز انجام میگیرد. این اندازهگیری وسیلهای مؤثر برای کنترل رفتار توده های سنگ در یرگیرنده رمپ های دائمی و پله های استخراجی تلقی میشود. فاصله اندازهگیری کشیدگی سنج ها از ۲۵ الی ۱۰۰ متربر حسب جنس زمین قابل تغییر میباشد. اگر به مشکلی موضعی برخورد شود در صورت لزوم از دستگاه های و فشارسنج و نشست سنج نیز استفاده خواهد شد. اندازهگیری ها در ابتدای کار حداقل روزانه و بعداً هفتگی، و تدریجاً با تواتر و دوره زمانی بیشتر انجام میشود. در طول زمان بهرهبرداری از معدن تناوب اندازهگیری سالیانه و یا ۲ بار در سال خواهد بود.
۱-۵-۸- اندازهگیری های و کشش سنجی در اوایل کار و نزدیک کف یا دیواره شیب ها انجام میشوند تا تغییر شکل ها را در طول زمان نشان دهند. کلیه تغییرات ناشی از دوری از جبهه کار، خزش زمین و واکنش عملیات پایدار سازی شیب ها به وسیله این اندازهگیری ها باید مشخص گردد.
۱-۵-۹- آزمایش های کشیدگی سنجی ، جابهجایی نسبی دو نقطه روی دیوارهای معدنی را تعیین میکند. جابهجایی مطلق دیواره به وسیله دستگاه های نقشهبرداری انجام گیرد..
۱-۵-۱۰- پس از اتمام پروژه باید اندازهگیری ها در معدن توسط کارفرما ادامه یافته و علاوه بر آن اندازهگیری از طریق نقشهبرداری و عکاسی از نیمرخ ها نیز انجام گیرد.
۱-۵-۱۱- با بررسی اندازهگیری ها، رفتار واقعی زمین با فرضیاتی که محاسبات بر مبنای آن انجام گرفته مقایسه شود.
۱-۵-۱۲-در صورت لزوم تأثیر عملیات اجرایی بر محیط اطراف سازههای جنبی بررسی شده و اقدامات احتیاطی بر حسب نیاز در نظر گرفته میشود.
۲- مقررات ویژه و تجهیزات موقت
۲-۱- مقررات ایمنی و بهداشت
اجرای عملیات معدنکاری رو باز در هنگام شب و روزهای تعطیل با موافقت قبلی دستگاه نظارت بلامانع است. برنامه کار باید قبلاً به دستگاه نظارت تسلیم شود.
کلیه کارکنان داخل معدن باید به وسیله کلاههای حفاظتی، لباس، ماسک، عینک، چکمه و آنچه که برای اجرای عملیات در مطمئنترین شرایط لازم است،حفاظت شوند. کلیه مقررات رسمی در این مورد بایستی اکیداً رعایت شود.
پیمانکار موظف است مقررات ایمنی و اضطراری مناسبی جهت جلوگیری از آتشسوزی، گاز و برق گرفتگی وضع نموده و تعدادی برانکارد و جعبه کمکهای اولیه در هر جبهه کاری معدن همراه با وسایل نجات و به طور کلی برای هر بخش از کار تهیه نماید. جعبه کمک های اولیه باید به وضوح علامتگذاری شده و نام اشخاص مسئول و آموزش دیده نیز باید ذکر شود.
یک دستگاه آمبولانس باید همیشه در محل کارگاه حاضر باشد و امکانات لازم نیز جهت شستشوی افراد و آب سرد و گرم کافی و صابون مورد نیاز کارگران تأمین شود. لباسهای حفاظتی و متناسب با فصول سال برای کارگران الزامی است.
رعایت کلیه ضوابط ایمنی بر حسب مورد، به شرح دستورالعمل های ایمنی و بهداشت حرفهای در کارهای معدنکاری در جریان عملیات استخراج از معدن توسط پیمانکار الزامی است.
۲-۲- روشنایی محوطه معدن
پیمانکار باید یک سیستم روشنایی مناسب را در مدت استخراج از معدن در شیفت شب تأمین نماید. سیستم روشنایی باید نور کافی جهت بازدید و اجرای عملیات را تولید نماید. برای این منظور یک خط انتقال نیروی برق دو مداری و برق اضطراری لازم میباشد. پیمانکار باید کلیه احتیاجات لازم را با انجام عایقکاری و حفاظت جهت جلوگیری از برقگرفتگی به عمل آورد.. سیم کشی برق در موقع آماده کردن خرجها باید در داخل معدن قطع شود و محوطههای خارج و داخل معدن بایستی به حد کافی روشن گردد. محوطه بیرونی کارگاه در صورت نیاز به کار در موقع شب نیز باید به وسیله نورافکن های قوی و کافی روشن شود.
علاوه بر کلیات فوق موارد زیر باید توسط پیمانکار رعایت شود.
الف: تمام علائم هشدار دهنده باید دائماً در روشنایی باشند.
ب: از لامپ های مخصوص برای روشنایی استفاده شود.
پ: در محل هایی که امکان نفوذ آب وجود دارد باید از لامپ های دارای محافظ برای جلوگیری از نفوذ آب استفاده شود.
ت: لامپ ها به طور مرتب از گرد و غبار پاک شود.
ث: لامپ ها در محل هایی نصب شوند که احتمال برخورد افراد و ماشینآلات به آنها وجود نداشته باشد.
ب: از لامپ های مخصوص برای روشنایی استفاده شود.
پ: در محل هایی که امکان نفوذ آب وجود دارد باید از لامپ های دارای محافظ برای جلوگیری از نفوذ آب استفاده شود.
ت: لامپ ها به طور مرتب از گرد و غبار پاک شود.
ث: لامپ ها در محل هایی نصب شوند که احتمال برخورد افراد و ماشینآلات به آنها وجود نداشته باشد.
۲-۳- زهکشی
پیمانکار در تمام مدت استخراج از معدن مسئول خارج کردن و تخلیه آب از داخل کارگاه های استخراج با توجه به مشخصات هوا شناسی و زمینشناسی موجود و شرایط آب های زیرزمینی و نفوذی، طبق دستورات دستگاه نظارت میباشد تا با تعبیه شیب های عرضی و احداث آبراهههای موقت مناسب در امتداد رمپ ها ، آب های جاری با سیستم های ثقلی و یا با پمپ به خارج منتقل شود.
پیمانکار باید مدخل ترانشه و کارگاه استخراج و رمپ های اصلی و ترانسپورت را در مقابل ورود آب از خارج، حفاظت نماید و با پیشبینی های بموقع نسبت به احداث زهکش، سد کردن و یا انحراف، جریان آب داخل آنها را کنترل و آن را به آبراهه خارج از محوطه مورد نظر هدایت کند.
ممکن است وجود آب در زمین های اطراف معدن فشارهای اضافی به شیب ها و پلهه های داخل معدن وارد آورد، در این صورت پیمانکار باید با راهنمایی دستگاه نظارت و پیشبینی زهکش های مناسب و دفع آبها از میزان فشار آن بکاهد. در صورت وجود آب در کف پله ها و کارگاه های استخراج ، باید با چالزنی عمیق از فشار آب کاسته و آن را به داخل جوی هایی که در طرفین تعبیه شده است هدایت نماید در غیر این صورت امکان دارد آب به داخل کارگاه ها جاری گردیده و مشکلات زیادی جهت اجرای کار فراهم شود.
اغلب اوقات در حین اجرای عملیات لازم به نظر میرسد که برای تخلیه جریان آب های جاری از شکاف ها و گسل ها به خارج از کارگاه های استخراج، اقدامات اساسی انجام گیرد. جریان آب های مزبور که عموماً از طریق ترک ها جاری میشود باید به وسیله لوله جمعآوری شده وترک ها نیز به کمک ملات و افزونههای شیمیایی مسدود گردند.
در قسمت هایی از معدن که شیب آنها امکان زهکشی آزاد را نمیدهد، آب بایستی به وسیله پمپ تخلیه شود. پیمانکار باید پمپ یدکی اضطراری با ظرفیت مناسب در اختیار داشته باشد تا چنانچه در هر قسمتی از معدن که زهکشی به طور آزاد انجام نمیشود و یا میزان تراوش آب از ظرفیت سیستم پمپ عادی تجاوز نماید و یا در صورت کار نکردن پمپهای در حال کار، مورد استفاده قرار گیرد.تجهیزات یدکی باید در تمام طول مدت اجرای کار به نحوی رضایت بخش، سرویس و نگهداری شود.
پیمانکار باید در مواقع ضروری برای کاهش نفوذ آب به داخل کارگاه های استخراج، به ایجاد پرده آببند که طرح آن به تأیید دستگاه نظارت رسیده باشد اقدام نماید. در مقاطع پر آب لازم است پس از هر مرحله پیشروی به منظور کاهش نفوذ آب، اقدام به تزریق شود.
۳- حفاری و استخراج از معادن روباز
۳-۱- کلیات
پیمانکار باید معدن را با فرض هر نوع مصالحی که با آن در جریان حفاری مواجه میشود، حفاری نماید و لذا باید قبلاً از ویژگی های کلی مواد معدنی ، سنگ های در بر گیرنده مواد معدنی و لایه بندی آنها و سایر موادی که حفاری در آنها انجام میشود، اطلاع حاصل نماید.
۳-۲- محدوده کار
استخراج در معادن روباز شامل تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و ماشینآلات برای حفاری، بارگیری، باراندازی مواد حاصل از حفاری و آمادهسازی های لازم برای انجام عملیات بعدی و سایر کارهای حفاظتی و تکمیلی است.
۳-۳- برنامه عملیات استخراج
پیمانکار باید حداقل یک ماه قبل از شروع استخراج از معدن شرح کاملی از برنامه کار، تجهیزات، ماشینآلات، روش اجرایی، مصالح و کارکنانی را که در نظر دارد برای اجرای حفاری مورد استفاده قرار دهد، جهت تصویب به دستگاه نظارت ارائه نماید. پیمانکار باید با توجه به نوع و کیفیت لایههای خاک و سنگ موجود در تونل مناسبترین روش ساختمانی، ابزار و تجهیزات را که منطبق با مشخصات فنی این فصل باشد انتخاب نموده و مورد استفاده قرار دهد. اگر طرح پیشنهادی مورد قبول قرار نگیرد، پیمانکار باید برنامه و روش اجرایی جدیدی را ارائه کند. چنانچه کیفیت لایهها در جریان پیشرفت کار تغییر کند، ممکن است روش حفاری تغییر داده شود. همچنین به منظور تکمیل عملیات بر طبق برنامه و یا به دلایل ایمنی، تغییر روش کار ممکن است ضرورت یابد. بابت این تغییرات پرداخت جداگانه و اضافی انجام نخواهد شد.
شروع عملیات حفاری منوط به تأیید روش های اجرایی و برنامه پیشنهادی پیمانکار توسط دستگاه نظارت است، ضمن آنکه تصویب دستگاه نظارت، مسئولیت پیمانکار را در اجرای صحیح، مطمئن و ایمن عملیات نقض نخواهد نمود.
۳-۴- تدابیر ایمنی
مسئولیت ایمنی کلیه حفاری ها به عهده پیمانکار است.
ضمن تأمین تمام الزامات خاص ایمنی که در مشخصات فنی خصوصی ذکر گردیده است، کلیه فعالیت های پیمانکار در جریان استخراج از معدن باید با مقررات و آییننامههای ایمنی ملی و بینالمللی مطابقت داشته باشد.
پیمانکار باید کلیه حفاری ها را بازرسی نموده و هرگونه موادی را که خود یا دستگاه نظارت، سست و یا ناپایدار تشخیص میدهند، در اسرع وقت پاکسازی و نسبت به پایدارسازی آنها اقدام نماید.
کلیه پیچسنگ های تزریق نشده باید بازرسی شود و در صورت لزوم دوباره تحت کشش قرار گیرد و چنانچه تجهیزات این پیچسنگ ها نظیر صفحه باربر و مهرهها آسیب دیده باشد، بلافاصله تعویض شوند.
دستگاه نظارت میتواند هرگونه فعالیتی را که برای اطمینان از پایداری شیب ها و جاده های اصلی و فرعی معدن ضروری تشخیص میدهد از پیمانکار درخواست نماید و پیمانکار ملزم به رعایت آنها است.
پیمانکار باید کلیه اقدامات لازم برای کاهش میزان کلی صدا را تا حد ۸۵ دسیبل به شرح زیر به عمل آورد:
الف: پوششگذاری روی منبع تولید صدا
ب: به کار بردن صداخفهکن های مناسب برای دستگاه های حفاری و دیگر تجهیزات
پ: احداث دیوارهایی برای جداسازی منبع تولید صدا و محوطه کار نظیر ساخت اطاقک ژنراتور یا کمپرسورخانه و …
ب: به کار بردن صداخفهکن های مناسب برای دستگاه های حفاری و دیگر تجهیزات
پ: احداث دیوارهایی برای جداسازی منبع تولید صدا و محوطه کار نظیر ساخت اطاقک ژنراتور یا کمپرسورخانه و …
پیمانکار باید وسایل اندازهگیری میزان صدا را فراهم آورد و نتایج اندازهگیری ها را به طور منظم یا هر زمان که دستگاه نظارت درخواست کند ارائه نماید، و همچنین برای کلیه کارگران و بازدیدکنندگان از کارگاه، گوشی حفاظتی فراهم نماید.
پیمانکار باید در استخراج از معدن یک سیستم روشنایی مورد تأیید را مطابق با بند ۲-۲ تأمین نماید.
پیمانکار باید کلیه راه های دسترسی به کارگاه های استخراج را بازبینی و دستورات دستگاه نظارت را در این مورد انجام دهد.
پیمانکار باید کلیه موارد ایمنی در مورد انبار کردن، جابهجا نمودن و بکارگیری مواد منفجره را مطابق قوانین کشوری و بخشنامههای صادر شده توسط ستاد مشترک ارتش، سپاه پاسداران و کارفرما و فصل دوم این مشخصات رعایت کرده و یک نسخه از آنها را در مورد حمل و نقل و انبار کردن و استفاده از مواد منفجره در دفتر کار خود در کارگاه داشته و یک نسخه را نیز در اختیار دستگاه نظارت قرار دهد.
پیمانکار باید موقعیت مناسب انبار مواد ناریه را باتوجه به کلیه قوانین و مقررات ایمنی انتخاب نماید و طرح مناسب را برای این منظور به کار گیرد.
پیمانکار باید مواد منفجره را فقط در مورد ردیف کارها، زمان و محلی که مورد تأیید دستگاه نظارت باشد، به کار ببرد. چنین تأییدی سبب سلب مسئولیت پیمانکار در رابطه با مجروح کردن، مرگ، نارضایتی افراد، صدمه زدن به کار، ساختمانها، جادهها، اماکن، اشیا، حیوانات و اموال نمیگردد. پیمانکار قانوناً مسئول هرگونه حوادث احتمالی ناشی از عملیات آتشکاری است و کارفرما بابت هرگونه غرامت و ادعایی که ناشی از عدم رعایت موارد ایمنی باشد، مسئولیتی ندارد.
اگر دستگاه نظارت احتمال وقوع حادثهای را در اثر انفجار بدهد، میتواند از ادامه کار ممانعت کند و از این بابت پیمانکار حق هیچ گونه اعتراضی را نخواهد داشت. پیمانکار باید قبل از هر انفجار آژیر اعلام خطر کشیده و افرادی را در جادهها و محدودههای خطر با پرچم، سوت یا بلندگو بگمارد، تا از توقف و رفت و آمد افراد، حیوانات و وسایل نقلیه در این محدودهها جلوگیری کنند. فقط در ساعاتی که دستگاه نظارت تعیین و تأیید مینماید انفجار انجام میشود.
پیمانکار باید انبار مواد ناریه را با رعایت ضوابط ایمنی برای انبار کردن آماده و نسبت به نگهداری و حفاظت آن مطابق مقررات ایمنی اقدام نماید.
پیمانکار باید کلیه نکات ایمنی را در مورد انبار کردن و استفاده از مواد ناریه مطابق با مندرجات این فصل و فصل دوم این مشخصات و قوانین کشوری، رعایت نموده و تابلوهای خطر و آگهیهایی را که شامل دستورالعمل های لازم زمان انفجار باشد در محل نصب نماید. چنین آگهیهایی باید به تمام زبان هایی که معمولاً افراد کارگاه بدان تکلم میکنند نوشته شده باشد.
در مواردی که از چاشنی های الکتریکی استفاده میشود، جهت جلوگیری از انفجار ناقص باید کنترل و دقت لازم به عمل آید.
طی مدت عملیات آتشکاری فقط اکیپ آتشکار مجاز است که در محل حضور داشته باشد و قبل از زمان انفجار کلیه افراد اکیپ آتشکار در محل امنی پناه گرفته و سپس انفجار توسط مسئول اکیپ آتشکار با اطمینان از اینکه کلیه موارد ایمنی رعایت شده است، صورت میگیرد. بعد از انفجار بازدیدی توسط اکیپ آتشکار جهت اطمینان از اینکه انفجار به طور کامل انجام شده باشد، صورت میپذیرد. مسئول اکیپ آتشکار باید دارای مجوز از مراجع رسمی ذیصلاح باشد و افراد اکیپ باید با تجربه بوده و مورد تأیید باشند.
در مواقع طوفانی و رعد و برق، عملیات آتشکاری به روش الکتریکی نباید صورت گیرد.
پیمانکار باید به طریقی که مورد تأیید دستگاه نظارت باشد، کلیه مدارک مربوط به آتشکاری را برای مقایسه با سوابق زلزلهنگاری جمعآوری نماید. مدارک آتشکاری باید شامل زمان دقیق، محل، نوع مواد منفجره، مقدار آن، نحوه انفجار و نتیجه آتشکاری باشد.
۳-۵ – روش های استخراج از معادن روباز
روش های حفاری باید متناسب با نوع و کیفیت مواد معدنی ، ابعاد سنگ های استخراجی ، نحوه استقرار دستگاه ها و نحوه تخلیه مصالح انتخاب گردد. پیمانکار باید برنامه و روش عملیات استخراج را قبلاً به تأیید دستگاه نظارت برساند.
به طور کلی روش های استخراج از معادن روباز شامل انواع زیر است:
الف: استخراج با استفاده از حفاری و آتشباری (انفجاری)
ب: استخراج با روش های غیر آتشباری (انفجاری)
ب: استخراج با روش های غیر آتشباری (انفجاری)
پیمانکار باید، مطابق با مشخصات فنی و نیازهای اجرایی یکی از روشهای حفاری و یا هر دو شیوه حفاری را انتخاب و به تأیید دستگاه نظارت برساند.
در صورتی که استخراج بروش آتشباری برای اجرای پروژه در نظر گرفته شود، پیمانکار باید کلیه امکانات و تجهیزات لازم برای حفاری با چال و انفجار و عملیات آتشکاری را در اختیار داشته باشد. حفاری با هریک از دو روش اصلی فوق، ممکن است با توجه به شرایط ژئوتکنیکی ساختگاه معدن در یک یا چند مرحله، انجام گیرد که جزئیات مربوط برای هر پروژه باید در مشخصات فنی خصوصی قید شود.
۳-۵-۱- استخراج معدن با حفاری چال و انفجار
در این روش پیمانکار باید از روشهای آتشکاری مناسبی استفاده نماید که بتواند سنگ ها و مواد استخراج شده را با ابعاد و مشخصات تعیین شده و با حد اقل پرت و با بدسا آوردن سطوحی صاف و عاری از مواد ناپایدار و با حداقل درز و ترک ایجاد نماید.
در این سیستم از دستگاه دریل واگن برای حفاری چال های انفجاری استفاده میشود که در واقع با توجه به جنس زمین و مقطع حفاری تعداد و عمق چال ها تعیین و با دستگاه مذکور چالزنی انجام میشود.
در این روش، مشخصات چال ها شامل قطر و عمق بر اساس طرح استخراج و مشخصات سنگ مورد نظر به لحاظ ماهیت و ابعاد فیزیکی مورد نیاز در سیستم های بارگیری و باربری محاسبه شده و در مرحله فوقانی، میانی و تحتانی با توجه به انسجام ذرات و فشردگی جنس زمین خرجگذاری میشود.
در روش استخراج معدن با چال و انفجار رعایت موارد زیر توسط پیمانکار الزامی است:
الف: پیمانکار باید با انجام آزمایش های مختلف، روش های آتشکاری کنترل شده محیطی را بهبود بخشد تا بتواند اضافه حفاری و شکستگی فراتر از خطوط نشان داده شده در نقشهها را به حداقل برساند و نهایتاً سنگ هایی با ابعاد تعیین شده در مشخصات فنی و با حداقل پرت در مواد معدنی و مصرف مواد ناریه ایجاد نماید.
ب: پیمانکار باید با تغییر دادن ضخامت بار، الگوی حفاری، عمق چال ها، مقدار و نوع مواد منفجره، توالی انفجار و الگوی تأخیرها، آزمایش های لازم به منظور تعیین طرح بهینه آتشکاری را انجام دهد و به تأیید دستگاه نظارت برساند.
پ: روش های چالزنی و آتشکاری کنترل شده محیطی در صورتی قابل اجرا خواهد بود که:
ب: پیمانکار باید با تغییر دادن ضخامت بار، الگوی حفاری، عمق چال ها، مقدار و نوع مواد منفجره، توالی انفجار و الگوی تأخیرها، آزمایش های لازم به منظور تعیین طرح بهینه آتشکاری را انجام دهد و به تأیید دستگاه نظارت برساند.
پ: روش های چالزنی و آتشکاری کنترل شده محیطی در صورتی قابل اجرا خواهد بود که:
۱- بعد از انجام لقگیری در هر پاس انفجار، حداقل ۵۰ درصد اثر چال ها در سطح نهایی قابل رؤیت بوده و توزیعی یکنواخت داشته باشد.
۲- رواداری های نشان داده شده در نقشهها، رعایت شده باشد.
پیمانکار باید به دنبال آزمایش های آتشکاری، طرح آتشکاری و تغییرات احتمالی مورد نیاز آن را به دستگاه نظارت ارائه نماید.
۲- رواداری های نشان داده شده در نقشهها، رعایت شده باشد.
پیمانکار باید به دنبال آزمایش های آتشکاری، طرح آتشکاری و تغییرات احتمالی مورد نیاز آن را به دستگاه نظارت ارائه نماید.
ت: پیمانکار باید حداقل ۲۴ ساعت قبل از شروع عملیات چالزنی الگویی شامل تعداد، عمق و قطر چالها، توالی تأخیرها، نوع چال ها، مقدار و نوع ماده منفجره در هر چال و مدار آتش را برای کسب مجوز اجرای آتشکاری کتباً به تأیید دستگاه نظارت برساند.
ث: در هر پاس آتشکاری اگر سطوح به دست آمده از پاس قبلی با مشخصات فنی آتشکاری کنترل شده محیطی تطبیق ننماید، پیمانکار باید پیشنهادات خود را برای اصلاح طرح آتشکاری به دستگاه نظارت ارائه نماید.
ج: برای کنترل مؤثر آتشکاری محیطی مطابق با مشخصات فنی، رواداری های تعیین شده برای طول، موقعیت و شیب در حفر چال های محیطی رعایت شود.
چ: طول چال ها باید با در نظر گرفتن روش آتشکاری و ابعاد سنگ های استخراجی تعیین و به تأیید دستگاه نظارت برسد.
ح: در صورت بالا بودن سطح آب زیرزمینی، باید از مواد ناریه ضد آب استفاده شود.
ث: در هر پاس آتشکاری اگر سطوح به دست آمده از پاس قبلی با مشخصات فنی آتشکاری کنترل شده محیطی تطبیق ننماید، پیمانکار باید پیشنهادات خود را برای اصلاح طرح آتشکاری به دستگاه نظارت ارائه نماید.
ج: برای کنترل مؤثر آتشکاری محیطی مطابق با مشخصات فنی، رواداری های تعیین شده برای طول، موقعیت و شیب در حفر چال های محیطی رعایت شود.
چ: طول چال ها باید با در نظر گرفتن روش آتشکاری و ابعاد سنگ های استخراجی تعیین و به تأیید دستگاه نظارت برسد.
ح: در صورت بالا بودن سطح آب زیرزمینی، باید از مواد ناریه ضد آب استفاده شود.
دستگاه نظارت مجاز است پیمانکار را ملزم نماید تا رفتارسنجی قسمتی یا تمامی عملیات آتشکاری را با استفاده از لرزهنگار و یا وسایل دیگر که مستقیماً سرعت ارتعاش ناشی از عملیات انفجار را اندازهگیری مینماید، انجام دهد. لذا پیمانکار باید در نصب، بهرهبرداری، قرائت ابزار دقیق در این مورد با دستگاه نظارت همکاری کند.
در صورتی که نتایج رفتارسنجی نشان دهد که عملیات آتشکاری، سازهها و شیب ها و پایداری دیواره ها را را تهدید مینماید، پیمانکار باید روش آتشکاری خود را اصلاح نموده و کلیه تاسیسات خسارت دیده را به هزینه خود ترمیم نماید.
۳-۵-2- استخراج با روش های غیر آتشباری (انفجاری)
این روش ها اغلب برای معادن سنگ های ساختمانی کاربرد داشته و شامل روش های حفر چال و استفاده از پارس گوه و همچنین روش استفاده از سیم های برش الماسه می باشد.
امروزه روش های جدیدی در امر استخراج از معادن سنگ های ساختمانی متداول گردیده است که از آن جمله می توان به استفاده از جت آب جهت برش سنگ اشاره نمود. از آنجا که عمده فعالیت های معدنی در کشور و همچنین زمینه های فعالیت موسسه حرا در بخش معدن بر اساس روش های انفجاری استوار می باشد، در ادامه به موارد مرتبط با استخراج معادن با این روش پرداخته می شود .
۳-۶- لقگیری و صاف کردن برآمدگی ها
در طول مدت اجرای کار، پیمانکار باید کلیه مواد سست و ریزشی را که ایمنی کارگران یا سازهها و یا دستگاه ها را تهدید میکند، پاکسازی نماید.
پاکسازی سطوح باید مطابق نظر دستگاه نظارت انجام شود. این فعالیت ها شامل پاکسازی به وسیله تجهیزات مکانیکی، لوازم دستی و جت های آب یا هوا است.
پیمانکار باید کلیه برآمدگی های داخل خطوط و رقوم تعیین شده در نقشهها را با تأیید دستگاه نظارت صاف نماید.
۳-۷- پاکسازی سطوح دائمی و تثبیت آنها
پیمانکار باید سطوح پله ها و شیب های مجاور به رمپ های اصلی و موقت در کارگاه های استخراج را ، با آب یا هوای فشرده پاکسازی و آماده نماید. روش پاکسازی باید به تأیید دستگاه نظارت برسد.
محل مورد نظر باید ابتدا برای بازرسی سطوح حفاری شده به تأیید دستگاه نظارت برسد و بار دیگر قبل از بتنپاشی یا سایر تمهیدات نگهداری، پاکسازی نهایی انجام شود. شستشوی اولیه باید هنگامی انجام شود که عملیات آتشکاری و برداشت بیرونزدگی های داخل خطوط حفاری مطابق دستورالعمل دستگاه نظارت خاتمه یافته باشد.
پاکسازی نهایی سطوح در محل بتن پاشی باید بلافاصله قبل از بتنریزی یا بتنپاشی انجام شود. درزها و شکافها باید طبق دستورالعمل دستگاه نظارت تا عمق مشخص شده پاکسازی و تمیز گردد و سپس مطابق با مشخصات فنی خصوصی با بتن پر شود.
برای شستشوی سطوح حفاری شده و پاکسازی آنها باید از جریان آب با فشارحداقل ۵/۳ و حداکثر ۵ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع و یا طبق نظر دستگاه نظارت استفاده شود.
در مواردی که آب، سبب نرم شدن و یا تورم توده سنگ ها میگردد، طبق نظر دستگاه نظارت باید تمامی آب مصرفی برای چنین سطوحی هرچه سریعتر از محل دفع گردد. علاوه بر این، دستگاه نظارت مجاز است پیمانکار را ملزم نماید تا سطح چنین موادی را پس از پاکسازی در اسرع وقت با یک لایه بتن پاشیده بپوشاند.
در مواردی که امکان استفاده از آب وجود نداشته باشد، با موافقت دستگاه نظارت باید از هوای فشرده برای پاکسازی سطوح استفاده شود.
۳-۸- گمانههای اکتشافی
در جریان استخراج از معدن همواره به منظور توسعه و اکتشاف تکمیلی معدن ، عملیات حفاری گمانههای اکتشافی به تشخیص دستگاه نظارت توسط پیمانکار اجرا خواهد شد و هرگونه هزینه اضافی ناشی از حذف گمانههای اکتشافی به حساب پیمانکار خواهد بود. حفاری چند گمانه اکتشافی تحت شرایط خاص، ممکن است همزمان با هم اجرا شود.
مشخصات گمانههای اکتشافی باید به به طریقی اجرا شود که برداشت نمونههای سنگ امکانپذیر باشد.پیمانکار بایستی شرح کامل نتایج حاصل از گمانههای اکتشافی را به دستگاه نظارت تسلیم نماید.
۳-۹- گزارش پیشرفت کار و ثبت عملیات استخراج
پیمانکار باید گزارش های زیر را پس از پایان هر شیفت کاری، ظرف مدت ۱۲ ساعت به دستگاه نظارت ارائه نماید. الگوی گزارش باید به شرح زیر و یا با توافق دستگاه نظارت باشد:
الف: پیشرفت استخراج معدن
ب: تعیین و ثبت ویژگیهای لایه بندی و توده سنگ ها
پ: مشاهدات (اندازهگیری جریان آب نفوذی، میزان پمپاژ، شرایط آب و هوا)
ت: سایر فعالیت های اجرا شده به موازات عملیات استخراج نظیر بارگیری و حمل
ث: تاخیر در اجرای فعالیت ها و دلایل آن
ج: مسائل و مشکلات موجود
چ: آمار تجهیزات و عوامل به کار گرفته شده و اشکالات به وجود آمده برای ماشینآلات و تجهیزات
ح: راندمان فعالیت ها
ب: تعیین و ثبت ویژگیهای لایه بندی و توده سنگ ها
پ: مشاهدات (اندازهگیری جریان آب نفوذی، میزان پمپاژ، شرایط آب و هوا)
ت: سایر فعالیت های اجرا شده به موازات عملیات استخراج نظیر بارگیری و حمل
ث: تاخیر در اجرای فعالیت ها و دلایل آن
ج: مسائل و مشکلات موجود
چ: آمار تجهیزات و عوامل به کار گرفته شده و اشکالات به وجود آمده برای ماشینآلات و تجهیزات
ح: راندمان فعالیت ها
پیمانکار باید اطلاعات دیگری را که مورد نیاز دستگاه نظارت باشد تهیه و ارائه نماید.
۴- بارگیری و حمل سنگ های استخراج شده
پیمانکار باید روش بارگیری و حمل مصالح استخراج شده و خارج کردن مواد باطله از محیط کار را با در نظر گرفتن ابعاد فضاها و روش استخراج که به شرح کلیات زیر است انتخاب نماید. این روشها باید به تأیید دستگاه نظارت برسد.
الف: در استفاده از سیستم بارگیری مداوم، پیمانکار باید کلیه تجهیزات مورد نیاز، را تأمین نماید.
ب: پیمانکار موظف به تأمین قطعات یدکی مورد نیاز سیستم بارگیری و همچنین انجام سرویس و نگهداری به موقع تجهیزات مربوط است.
پ: سیستم انتقال مواد باید متناسب با روش استخراج و سیستم بارگیری تأمین شود.
ت: با توجه به سرعت استخراج و ابعاد سنگ های استخراجی ، باید ماشینآلات مورد نیاز در امر بارگیری و حمل و نقل طراحی و تأمین گردد.
ث: کلیه تجهیزات لازم برای جلوگیری از گرد و غبار ناشی از بارگیری مصالح باید طبق نظر دستگاه نظارت توسط پیمانکار فراهم شود.
ج: ماشینآلات این کار باید طوری انتخاب شود که موجب حداقل آلودگی و مصرف انرزی گردد.
ب: پیمانکار موظف به تأمین قطعات یدکی مورد نیاز سیستم بارگیری و همچنین انجام سرویس و نگهداری به موقع تجهیزات مربوط است.
پ: سیستم انتقال مواد باید متناسب با روش استخراج و سیستم بارگیری تأمین شود.
ت: با توجه به سرعت استخراج و ابعاد سنگ های استخراجی ، باید ماشینآلات مورد نیاز در امر بارگیری و حمل و نقل طراحی و تأمین گردد.
ث: کلیه تجهیزات لازم برای جلوگیری از گرد و غبار ناشی از بارگیری مصالح باید طبق نظر دستگاه نظارت توسط پیمانکار فراهم شود.
ج: ماشینآلات این کار باید طوری انتخاب شود که موجب حداقل آلودگی و مصرف انرزی گردد.