شاید مشهورترین هنر باقی مانده از مصر باستان اهرام جیزه باشند اما پیش در آمد ساخت چنین بناهای عظیمی را باید در ادوار کهن تر جست. در این مقاله به کنکاش این موضوع پرداخته خواهد شد.
وقتی از نگرش مصریان به مرگ و دنیای پس از مرگ سخن می گوییم، باید توجه داشته باشیم که در این جا منظورمان انسان عادی نیست. ما به نگرش کاست اشرافی کوچکی اشاره می کنیم که به گرد دربار پادشاه حلقه زده است. مقابر اعضای این طبقه از ماموران عالی رتبه ، که غالبا خویشاوندان خاندان سلطنتی بودند، معمولا به مقابر فرعون ها نزدیکند. شکل و محتویات آن ها نیز مقابر پادشاهان خداگونه را منعکس یا با آن ها ارتباط پیدا می کنند.
هنوز خیلی چیزها درباره ی منشا و معنی مقابر مصری وجود دارد که باید بیاموزیم، ولی آنچه مصریان به عنوان تصور خودشان از دنیای پس از مرگ در مقابر خصوصی خویش مجسم می سازند، در آغاز فقط شامل گروه کوچک مرفهانی می شود که با فرعون های فناناپذیر پیوند داشته اند.انسان های عادی فقط می توانسته اند در انتظار یک زندگی مبهم پس از مرگ در قلمرو مردگان در جهان زیرین باشند.
در اوایل سلسله چهارم، ثروتمندان به تقلید از گورها و خانه های پادشاهان ف مقابری پر از انواع صحنه های نقاشی شده و کنده کاری شده در بستر سنگی نزدیک "جیزه " برای خود می ساختند. لیکن شکل رایج این قبرها " مصطبه" یا خاکریزی چهار گوشه با نمای آجری یا سنگی برفراز یک مدفن یا اتاقک مردگان در اعماق زمین بود و به وسیله ی چاهکی عمودی با خود مصطبه مرتبط می شد.
در داخل مصطبه ، نمازخانه ای برای اهدای قربانی و هدایا به پیشگاه " کا" و اتاقکی مخفی و کوچک برای تندیس شخص متوفی ساخته می شد.(شکل1)
در اوایل سلسله چهارم، ثروتمندان به تقلید از گورها و خانه های پادشاهان ف مقابری پر از انواع صحنه های نقاشی شده و کنده کاری شده در بستر سنگی نزدیک "جیزه " برای خود می ساختند. لیکن شکل رایج این قبرها " مصطبه" یا خاکریزی چهار گوشه با نمای آجری یا سنگی برفراز یک مدفن یا اتاقک مردگان در اعماق زمین بود و به وسیله ی چاهکی عمودی با خود مصطبه مرتبط می شد.
اهرام پلکانی
مصطبه های سلطنتی در نخستین سال های استقرار سلسله ی اول ، ابعادی فوق العاده بزرگ پیدا کردند و نماهای آن ها را چنان پرشکوه می ساختند که به یک کاخ سلطنتی شباهت پیدا می کرد. در دوره ی سلسله ی سوم ، مصطبه ها به صورت اهرام پلکانی در آمدند. معروف ترین و احتمالا نخستین هرم از آن میان، هرم پلکانی پادشاه "زوسر" (شکل2) است که به شکل چندین لایه ی گسترش یابنده بر روی یک مصطبه ی سنتی ساخته شده است. خود این هرم ، بر خلاف اهرام بعدی ، سازه ای صلب با چندین اتاقک تدفینی زیرزمینی است.
کارکرد این هرم ، بیش از آنکه تدفینی باشد جنبه ی یادمانی و مذهبی داشت:
1- قدرت بی پایان و مقام خدایی فرعون را به رخ بینندگان می کشید.
2- ارتفاع و شکل آن یادآور " زیگورات" های بین النهرین است.
3- هرم پلکانی نیز احتمالا بدین منظور ساخته می شد که فاصله ی زمین تا آسمان را پر کند و پادشاه زوسر بتواند از آن به عنوان یک " پلکان" و نقطه ی " پرش" به سوی آسمان و انجام وظایف کیهانی خود در مقام خدا استفاده کند.
اهرام، ساختمان هایی مجزا در دل صحرا نبودند بلکه جزئی از چندین ناحیه ی پهناور تدفینی یا چندین معبد و ساختمان های دیگر به شمار می رفتند که در طول عمر فرعون و پس از مرگ فرعون صحنه ی برگزاری آیین های بزرگ مذهبی بوده اند. ناحیه ی تدفینی واقع در اطراف هرم پلکانی پادشاه زوسر ، کهن ترین و نخستین ناحیه ای است که تماما از سنگ ساخته شده بود و تا پیش از روزگار وی کمتر مورد استفاده قرار می گرفته است.
آن چه از این اهرام باقی مانده کافی است تا نشان دهد که چرا سازنده ی آن یعنی " ایمحوتپ" به مقام بنیان گذار فرهنگ مصری رسید و از احترامی ویژه برخوردار شد. او هم وزیر (ناظر) پادشاه بود ، هم کاهن اعظم " رع" یعنی خدای آفتاب.
او نخستین هنرمندی است که نامش در تاریخ ثبت شده است، و نخستین معمار از میان صف طولانی معماران شناخته شده ی مصری تا روزگار ما است.دستاورد ایمحوتپ نه فقط به دلیل عظمتی که دارد بلکه به دلیل وحدتش که تصویر و مفهوم فرعون را به کمال می رساند، بسیار بزرگ است.
منبع:تبیان
