فرش ایرانیهنر-صنعتی است که از دیرباز به عنوان نام واعتباری برای ایران بر فرهنگ ایرانی سایه افکنده است. مفروش کردن هر خانه ای با فرش ایرانی فرصتیست برای لمس تاریخ چندین و چند ساله ی ایران و تارهای فرش ایرانی جایگاه حماسه هموطنان بافنده است که خلقت خداوند را به تصویر میکشند.
نقوش بکار رفته در فرش ایرانی بر گرفته از فرهنگ و سبک زندگی بافندگان آن در هر نقطه از ایران است. طوری که می توان گفت هر فرش ایرانی تابلویی زیبا، گویای طبیعت و فرهنگ خطه ای از ایران است و با مشاهده ی آن می توان اصالتش را جویا شد.
به علت وجود این خصوصیت کاوشگران پس از یافتن فرش پازیریک در منطقه ای به همین نام در روسیه به این مهم پی بردند که این فرش، فرشی ایرانی است زیرا بر روی آن طرحی از اسب سواران ایرانی و اشکال تخت جمشید نقش شده بود و از آن به عنوان اولین فرش ایرانی یاد می شود.
آغاز بافت فرش کلاسیک ایرانی به سلسله صفویه باز می گردد و در شهرهایی نظیر تبريز ، اصفهان ، کاشان ، مشهد ، کرمان ، جوشقان ، يزد ، استرآباد ، هرات ، شيروان ، قره باغ و گيلان توسعه پیدا کرد و در همین زمان استفاده از طرح های ترنج در وسط قالی و لچک ها رایج شد. همچنین صادرات فرش ایرانی درزمان فتحعلی شاه و بعد از آن به دست ناصرالدین شاه وسعت گرفت و ایران را تبدیل به بزرگ ترین صادر کننده ی فرش دستباف کرد.
فلسفه ی پیدایش فرش از آغاز، استفاده از آن به عنوان زیرانداز بوده است پس بدیهی است که درشرایط مختلف آب و هوایی ضخامت و جنس آن نیز متفاوت باشد. در مناطق مختلف ایران فرش به شیوه های گوناگون بافته می شود ، این گوناگونی را می توان در گره ها، نوع الیاف مصرفی و رنگ آمیزی مشاهده کرد.
تفاوت در نوع گره آن را به دو دسته ی گره ترکی و گره فارسی تقسیم کرده است. همانطور که از اسمشان مشخص است، گره ی اول مربوط به مناطق ترک زبان و گره ی دوم مخصوص مناطق فارسی زبان است.
همانطور که میدانیم برای بافت فرش ایرانی ازپشم گوسفندی استفاده می شود. در مناطق مختلف ایران به دلایل آب و هوایی و اقلیمی، وجودمراتع وسیع چراگاهی و همچنین مدت طولانی روزهای آفتابی در سال، پشم را دارای خواص متفاوتی همچون جعد و دندانه کرده است. جعد حالت فنری الیاف و دندانه خاصیتی است که قدرت نگهداری رنگ را به وسیله پشم بالا برده و گذرزمان را بر روی زیبایی فرش بی تاثیر می کند. به علت استفاده از الیاف طبیعی در فرش ایرانی برای استفاده کنندگان آن هیچ حساسیتی ایجاد نمی شود.
قدمت استفاده از رنگ های گیاهی در فرش ایرانی به هزاران سال پیش باز می گردد و هنوز هم به عنوان استانداردی برای رنگ آمیزی فرش از همین روش استفاده می شود که همین امر به اصالت فرش ایرانی می افزاید. رنگ های طبیعی علاوه بر زیبایی خیره کننده، ثبات بیشتری نیز دارد.
فرش ایرانی تنها کفپوشی است که بر اثر پا خوردن،شست وشو و نور زیبایی آن مضاعف می شود و همه ی اینها مزایای رقابتی بسیار ارزنده ایی هستند که این دارایی ملی ارزشمند را از دیگر فرشهای دستباف، در نقاط مختلف جهان متمایز ساخته است که متاسفانه عدم توجه به چنین دارایی ملی از سوی تک تک ما باعث شده است در سال های اخیر فرشهای کشور های رقیب همچون چین و..... قسمتی از بازار حتی بازار داخلی را به خود اختصاص دهد.
ذکر تمامی خصوصیاتی که فرش ایرانی را نسبت به دیگر فرش های دستباف در نقاط مختلف جهان منحصر به فرد کرده است نیازمند زمانی بسیار است و در اینجا به همین مقدار بسنده می کنیم. فرش ایرانی ریشه در فرهنگ، تاریخ واصالت ایرانی دارد و اشاعه این فرهنگ قوی وحفظ و انتقال آن به نسل های آینده از وظایف یکایک ما می باشد و باید بدانیم که با خرید فرش ایرانی کمکی به حفظ میراث فرهنگیمان کرده ایم.
"فرش ایرانی یعنی سوی چشمان بانوی بافنده، یعنی ظرافت انگشتان یک هنرمند، فرش ایرانی یعنی دستان پینه بسته پیرمرد رنگرز، یعنی رویای دخترک نخ ریس، فرش ایرانی یعنی بوی گردو و انار جوشیده، فرش ایرانی یعنی باریکه نوری از پنجره چوبی و طرحی زیبا از میراثی کهن....
فرش دستباف و انواع فرش دستباف
بشر از زماني كه خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگي را احساس نمود، به فكر داشتن منسوجي بود تا او را در برابر سرما و سختي زمين محافظت نمايد. پشم و موي حيواناتي نظير گوسفند و بز، اولين يافته‌هاي بشر براي برآوردن اين نياز بود و متعاقباً پوست اين حيوانات اولين زيرانداز يا به عبارت ديگر، فرش منسوج بود.به دنبال تحول و پيشرفت در زندگي، بشر آموخت كه مي‌تواند با در هم نمودن و فشردن الياف پشم، زيراندازي ضخيم‌تر و گرم‌تر به نام نمد تهيه نمايد. متعاقباً با فراگيري فنون ريسندگي و تابندگي، نخ‌هاي پشمي را توليد نمود و براي اولين بار با ادغام رشته نخ‌هاي افقي و عمودي نخ‌هاي پشم، گليم را ابداع كرد و اين سرآغازي بود براي ابداع فرش گره‌دار يا پرزدار كه هنر و فني پيشرفته‌تر بود.فرش واژه ای عربی است که به معنای زمین است و در زبان فارسی دارای مفاهیمی چون گسترده شدن، زیرانداز و کفپوش می باشد. با توجه به تعریف فوق مفاهیمی چون گلیم، نمد، زیلو، فرش ماشینی و دستباف را می توان فرش دانست.
مشخصات قالی دستباف
فرش دستباف دارای سه مشخصه زیر می باشد:
۱- دارای تار و پود می باشد.
۲- پرز داشته باشد.
۳- پرزها دور تارها گره خورده باشد.
انواع قالی
از لحاظ مواد مصرف شده در می توان قالی دستباف را در ۵ گروه زیر طبقه بندی کرد:
۱- پشمی: به فرشی که تار و پود آن از جنس پنبه و پرز آن پشمی باشد می گویند. لازم به ذکر است که در میان ایلات و عشایر به جای نخ پنبه از پشم استفاده می شود.
۲- تمام ابریشم: به فرشهایی که پرز و چله آن از ابریشم باشد، تمام ابریشم می گویند.
۳- گل ابریشم: در این گونه فرشها در نقش ها و دور حاشیه ها به جای پرز پشمی از ابریشمی استفاده می شود و معمولاً چله اینگونه فرشها از ابریشم است.
۴- کف ابریشم: در زمینه اینگونه فرشها به جای پرز پشمی از پرز ابریشمی استفاده می شود.
۵- سوف: نوعی قالی است که زمینه آن از پود ضخیم و نازک تشکیل شده و نقش گل و بوته ها پرز دار می باشد.
انواع فرش دستباف از لحاظ ابعاد:
فرش دستباف را از لحاظ انداز به ۷ نوع تقسیم می کنند که انواع آن عبارتند از:
۱- قالی: به فرشهایی که در اندازه های ۳×۲ متر،۵/۳×۵/۲ متر،۴×۳ متر،۴×۶ متر باشد، گفته می شود که به چهار دسته زیر تقسیم می شود:
الف) قالی های کوچک که ابعاد ۳×۲ متر،۵/۳×۳/۲ متر را شامل می شود.
ب) قالی های متوسط که ابعاد ۴×۳ متر و ۸/۲× ۸/۲ متر را شامل می شود.
ج) قالی های بزرگ که ابعاد ۵/۴× ۵/۳ متر و ۸/۴×۷/۳ متر را شامل می شود.
د) قالی های بسیار بزرگ با ابعاد ۵×۴ و۶×۴ متر و بالاتر از این ابعاد را شامل می شود.
۲- قالیچه: به فرشهایی گفته می شود که مساحت آن از ۴ متر مربع کمتر باشد. اندازه قالیچه های متعارف شامل ۲۰/۲×۴۰/۱ و ۵/۲×۵/۱ متر می باشد.
به قالیچه های با اندازه ۲۰/۲×۴۰/۱ سجاده ای و یا دو ذرعی گفته می شود.
همچنین لازم به ذکر است که به قالیچه هایی با ابعاد ۵/۲×۵/۱ را که ریز باف باشند پرده ای گویند.
۳- کلّگی: به فرش هایی می گویند که از نظر عرض از قالی کم عرض تر و از نظر درازا از ۴ متر کمتر باشد که در اندازه های ۳×۵/۱ متر،۳×۷/۱ متر و ۷/۳×۲ متر بافته می شود.
۴- کناره: فرشی است که برای مفرش کردن راهروها و راه پله ها استفاده می شود و پهنای آن از ۷۰/۱ تا ۵/۰ متر و طول آنها از ۱۰-۳ متر متفاوت است و در بعضی از موارد استثنائی نیز تا ۱۵ متر و بیشتر بافته شده است.
۵- ذرع و نیم و ذرع چارک: به فرشهایی که ابعاد آن ۵/۱×۰۴/۱ و ۶۰/۱×۱۰/۱ متر باشد ذرع و نیم گفته می شود.
همچنین به فرشهایی که ۳۰/۱×۸۰/۰ متر باشد ذرع و چارک اطلاق می شود.
۶- پشتی: به قالیچه هایی که مساحت آنها کمتر از یک متر مربع باشد. متداولترین اندازه پشتی ۹۰×۶۰ سانتی متر می باشد.
البته در منطقه گرگان و بجنورد به طور جداگانه برای پشت پشتی ها نوعی گلیم می بافند و داخل آنها را با پر مرغ و ابر پر می کنند که به این گونه پشتی، قارچین می گویند.
۷- پادری: به قالیچه های کوچکی که اندازه پاگرد در بافته می شود پادری می گویند.
منبع:carpet-uicc.ir
