[h=4]شیوۀ نت نویسی کیبورد ارنجر
غلطی مصطلح
چیزی در حدود 50 سال از اختراع اولین کیبورد ارنجر در دنیا می¬گذرد با این حال هنوز بسیاری از موزیسین¬ها هویتی مستقل برای این ساز قائل نیستند و اغلب این ساز را زیرمجموعه پیانو می¬دانند و معتقدند برای آموزش این ساز باید تکنیک¬های پیانو را آموخت و از تکنیکهای پیانو استفاده کرد. این در صورتی است که این ساز به لحاظ امکاناتی که دارد و انواع صداهایی که ایجاد می کند، نیازمند متد و شیوۀ خاص خود است. در این مقاله قصد نداریم به تفاوت¬های این ساز با پیانو بپردازیم. آنچه که مورد نظر ماست شیوه نت نویسی برای کیبورد¬های ارنجر است. برای این منظور ابتدا نگاهی خواهیم داشت به تاریخچه این ساز و انواع آن.
سازهای کلاویه¬ای از حدود سه قرن قبل از میلاد مسیح وجود داشته اند و به ارگ های لوله ای مشهور بوده-اند و تا مدتها به عنوان پر قدرت¬ترین ساز موسیقایی یکه تازی می کردند. بسیاری از دانشهای موسیقی نظیر گام معتدل، هارمونی، کنترپوان و... روی همین ساز شکل گرفت و مطبوعیت فواصل موسیقی با محاسبه طول و قطر لوله ها و نسبت آنها با یکدیگر سنجیده می¬شد. هارپسیکورد و کلاوسن در قرن چهاردهم میلادی ساخته شدند و پیانو در سال 1709 توسط کریستوفری معرفی شد. در این مدت ارگهای لوله ای هنوز حرف اول را می¬زدند و توانسته بودند دو هزارسال اقتدار خود را حفظ کنند و در ضمن در این مدت تکنیک ها و رپرتوار این ساز به میزان زیادی گسترش و تکامل پیدا کرده بود. نسل اول پیانیست¬ها، نوازندگان ارگ بودند و تکنیک¬های نوازندگی پیانو عمدتاً متعلق به ارگ و هارپسیکورد بود. اما ارگهای الکترونیک که به آنها کیبورد می¬گوییم با شکل و ظاهر امروزی در سال 1935 توسط لارنس هاموند رونمایی شد. اگرچه قبل از آن نیز ارگهایی توسط واکلاو پروکاپ داویس بنام کلاوسن الکترونیکی و همچنین سازی به نام تلگراف موزیکال توسط الیشا گری ساخته شده بود اما آنها فقط صدای مدار الکترونیکی را توسط تقویت کننده های صدا به گوش مخاطب می¬رساندند. ارگی هم توسط لی دی فارست ساخته شد که با کمک لامپ های خلا صدا تولید می¬کرد اما اولین ارگ الکترونیکی که مورد استقبال قرار گرفت، ارگ ترانزیستوری هاموند بود. ضمن اینکه این ارگ به واسطه وزن کمترش نسبت به ارگ¬های قبلی که وزنی بالای 300 کیلوگرم داشتند، قابل حمل بود و صدای آن نیز مورد استقبال نوازندگان جاز واقع شد و جیمی اسمیت نوازنده مشهور پیانو جاز، این ساز را به دنیا معرفی کرد. تا این زمان ارگهای الکترونیکی فقط صدا تولید می کردند و آبشنهایی مانند ماشین ریتم و آکورد اتوماتیک نداشتند و مشکلی هم از این بابت وجود نداشت. در سال 1960 کمپانی یاماها اولین مدل کیبورد ارنجر خود را با عنوان A-2 به بازار عرضه کرد که قابلیت پخش 8 ریتم را داشتند. کمپانی کرگ نیز در سال 1983 اولین ارنجر خود را تحت عنوان SAS-20 به بازار ارائه کرد. در واقع کیبوردهای ارنجر، نسلی از ارگهای الکترونیک بودند که قابلیت پخش ریتم و همراهی¬های ریتمیک را داشتند. از آن زمان تحولی عظیم در شیوۀ ارگنوازی ایجاد شد. کیبوردهای ارنجر امروزی قابلیت پخش ریتم اتوماتیک به همراه آکمپانیمان های قابل تنظیم را دارند و به کلّی با کیبوردهای هاموند متفاتند.
شیوۀ نواختن کیبوردهای ارنجر به این صورت است که دست راست مسئول نواختن ملودی اصلی است و دست چپ مسئول کنترل ریتم و همراهی و به اصطلاح آکورد¬ها. به همین دلیل در این ساز برای دست چپ نت نوشته نمی¬شود زیرا دست چپ کارهای دیگری جز نواختن انجام می¬دهد. نت ملودی روی خطوط حامل با کلید سل نوشته می¬شود و قاعدتاً آکمپانیمنت ها (به صورت علائم اختصاری) باید زیر خط ملودی درج شود اما در بسیاری از صفحات نت دیده می¬شود که آکوردها بالای ملودی نوشته می¬شوند. این شیوۀ اشتباه نت نویسی به دلیل مجموعه ای از دلایل، متداول شده است که برخی از آنها را در سطرهای بعد بررسی می-کنیم:
1- اوّلین گروهی که از ساز ارگ الکترونیکی استقبال کردند، گروه¬های موسیقی جاز بودند، در موسیقی جاز محوریت موسیقی بر آکوردها و تسلسل آنها است و آکوردها دارای اهمیت بسیار هستند تا جایی که گاه آهنگساز در یک پارتیتور فقط آکوردها را می¬نویسد و بخش ملودی را به خود نوازنده واگذار می¬کند. نتهای اولیۀ موسیقی جاز به این صورت بود که آکورد در بالای خط ملودی نوشته می-شد و نوازنده¬ها بر اساس آن می¬نواختند. با اختراع ارگ و پیوستن آن به ارکستر جاز، به دلیل قابلیت-های بالایی که این ساز داشت، نوازنده¬های ارگ از روی همان نت¬ها و با همان شیوه می¬نواختند و شکایتی از این موضوع نداشتند.
2- در موسیقی راک که همزمان با کیبوردهای ارنجر رواج یافت، نتها عموماً برای گیتار الکتریک و گیتار باس و گاه گیتار آکوستیک نوشته می¬شد. از آنجا که در هیچ¬یک از این سازها امکان نواختن آکورد و ملودی همزمان وجود نداشت. شعر یا متن ترانه به صورت هجایی زیر نت¬های ملودی نوشته می¬شد و آکوردها برای اینکه با متن ترانه برخورد نکند، بالای خط حامل نوشته¬می¬شد زیرا آکوردها نیز با حروف لاتین مانند Gm و Adim نمایش داده می¬شد که می¬توانست با متن تداخل کند و موجب اشتباه شود.
3- در نرم افزارهای ابتدایی نت نویسی نیز آکوردها به صورت پیش فرض بالای خط ملودی درج می-شد و این امکان وجود نداشت که آنها را به زیر خط ملودی منتقل نمود. به همین دلیل کتاب¬ها اولیه ای که چاپ می¬شدند به این شیوه نت¬نویسی می¬شدند تا سال¬ها نوع از نت¬ها منتشر شده و رواج پیدا کرد.
اما چرا باید بخش همراهی کیبوردهای ارنجر زیر آن نوشته شود؟
1- در پارتیتورنویسی (مثلاً برای یک کنسرتو) رسم بر این است که بخش همراهی کننده در خطوط پایین¬تر از ساز سولو نوشته می¬شود و در کیبوردهای ارنجر نیز آنچه که در دست چپ اجرا می-شود، بخش همراهی است اجرای ملودی اصلی به عهدۀ دست راست است. به همین دلیل بهتر این است که این دستورالعمل صحیح برای کیبوردها نیز رعایت گردد.
2- در کلّیه سازهای کلاویه ای مثل پیانو، هارپسیکورد، ارگ¬های کلیسایی و... بخش دست راست در خط بالا و بخش دست چپ در خط پایین قرار می¬گیرد حتی در نت نویسی آکاردئون که آکوردها با حروف لاتین نشان داده می¬شود، بخش دست چپ در خط پایین نوشته می¬شود و چشم نوازندگان سازهای کلاویه ای عادت دارد که نتهای دست چپ را در خط پایین دنبال نماید. این شیوه قرن¬هاست که مرسوم است و هیچ بحث و اختلاف نظری در این باره وجود ندارد. در این میان فقط کیبوردهای ارنجر هستند که گاه دیده می¬شود که به صورت غلط، بخش دست راست و چپ، جا¬به¬جا نوشته می¬شنود.
3- در خطوط حامل و همچنین حامل مضاعف، هرچه با سمت صداهای بم¬تر (که در سمت چپ کیبورد هستند) برویم، نت¬ها پایین¬تر نوشته می¬شوند و در ارگ¬های کلیسایی که نت¬های آن روی سه خط نوشته می¬شود نت¬های دست راست روی خط پیج¬خط بالا، نتهای دست چپ روی پنج-خط وسط و نت¬های پدال که با پا نواخته می¬شوند و بم¬ترین صدا را دارند در پنج¬خط پایین نوشته می¬شوند، در کیبورد¬های ارنجر منطقی¬تر این است که نت¬های مربوط به بخش بالای کیبورد در خط بالا و بخش پایین آن که مختص به همراهی است در خط پایین نوشته شود.
البته همواره سازهای نوظهور تا مدت¬ها درگیر اختلاف¬نظرهایی در زمینه شیوۀ نوازندگی و نت-نویسی و نشانه¬شناسی و کلید و... بوده¬اند و گاه این اختلاف نظرها قرن¬ها به طول انجامیده است.[/h][FONT="]علاقه مندان به فراگیری و آموزش تخصصی ارگ و کیبورد در آموزشگاه موسیقی هنرپارسه به عنوان تنها آموزشگاه تخصصی ارگ و کیبورد در ایران میتوانند با شماره 88302969 و 88824774 تماس حاصل نموده و در کلاسهای آموزش ارگ و کیبورد شرکت نمایند.[/FONT]
غلطی مصطلح
چیزی در حدود 50 سال از اختراع اولین کیبورد ارنجر در دنیا می¬گذرد با این حال هنوز بسیاری از موزیسین¬ها هویتی مستقل برای این ساز قائل نیستند و اغلب این ساز را زیرمجموعه پیانو می¬دانند و معتقدند برای آموزش این ساز باید تکنیک¬های پیانو را آموخت و از تکنیکهای پیانو استفاده کرد. این در صورتی است که این ساز به لحاظ امکاناتی که دارد و انواع صداهایی که ایجاد می کند، نیازمند متد و شیوۀ خاص خود است. در این مقاله قصد نداریم به تفاوت¬های این ساز با پیانو بپردازیم. آنچه که مورد نظر ماست شیوه نت نویسی برای کیبورد¬های ارنجر است. برای این منظور ابتدا نگاهی خواهیم داشت به تاریخچه این ساز و انواع آن.
سازهای کلاویه¬ای از حدود سه قرن قبل از میلاد مسیح وجود داشته اند و به ارگ های لوله ای مشهور بوده-اند و تا مدتها به عنوان پر قدرت¬ترین ساز موسیقایی یکه تازی می کردند. بسیاری از دانشهای موسیقی نظیر گام معتدل، هارمونی، کنترپوان و... روی همین ساز شکل گرفت و مطبوعیت فواصل موسیقی با محاسبه طول و قطر لوله ها و نسبت آنها با یکدیگر سنجیده می¬شد. هارپسیکورد و کلاوسن در قرن چهاردهم میلادی ساخته شدند و پیانو در سال 1709 توسط کریستوفری معرفی شد. در این مدت ارگهای لوله ای هنوز حرف اول را می¬زدند و توانسته بودند دو هزارسال اقتدار خود را حفظ کنند و در ضمن در این مدت تکنیک ها و رپرتوار این ساز به میزان زیادی گسترش و تکامل پیدا کرده بود. نسل اول پیانیست¬ها، نوازندگان ارگ بودند و تکنیک¬های نوازندگی پیانو عمدتاً متعلق به ارگ و هارپسیکورد بود. اما ارگهای الکترونیک که به آنها کیبورد می¬گوییم با شکل و ظاهر امروزی در سال 1935 توسط لارنس هاموند رونمایی شد. اگرچه قبل از آن نیز ارگهایی توسط واکلاو پروکاپ داویس بنام کلاوسن الکترونیکی و همچنین سازی به نام تلگراف موزیکال توسط الیشا گری ساخته شده بود اما آنها فقط صدای مدار الکترونیکی را توسط تقویت کننده های صدا به گوش مخاطب می¬رساندند. ارگی هم توسط لی دی فارست ساخته شد که با کمک لامپ های خلا صدا تولید می¬کرد اما اولین ارگ الکترونیکی که مورد استقبال قرار گرفت، ارگ ترانزیستوری هاموند بود. ضمن اینکه این ارگ به واسطه وزن کمترش نسبت به ارگ¬های قبلی که وزنی بالای 300 کیلوگرم داشتند، قابل حمل بود و صدای آن نیز مورد استقبال نوازندگان جاز واقع شد و جیمی اسمیت نوازنده مشهور پیانو جاز، این ساز را به دنیا معرفی کرد. تا این زمان ارگهای الکترونیکی فقط صدا تولید می کردند و آبشنهایی مانند ماشین ریتم و آکورد اتوماتیک نداشتند و مشکلی هم از این بابت وجود نداشت. در سال 1960 کمپانی یاماها اولین مدل کیبورد ارنجر خود را با عنوان A-2 به بازار عرضه کرد که قابلیت پخش 8 ریتم را داشتند. کمپانی کرگ نیز در سال 1983 اولین ارنجر خود را تحت عنوان SAS-20 به بازار ارائه کرد. در واقع کیبوردهای ارنجر، نسلی از ارگهای الکترونیک بودند که قابلیت پخش ریتم و همراهی¬های ریتمیک را داشتند. از آن زمان تحولی عظیم در شیوۀ ارگنوازی ایجاد شد. کیبوردهای ارنجر امروزی قابلیت پخش ریتم اتوماتیک به همراه آکمپانیمان های قابل تنظیم را دارند و به کلّی با کیبوردهای هاموند متفاتند.
شیوۀ نواختن کیبوردهای ارنجر به این صورت است که دست راست مسئول نواختن ملودی اصلی است و دست چپ مسئول کنترل ریتم و همراهی و به اصطلاح آکورد¬ها. به همین دلیل در این ساز برای دست چپ نت نوشته نمی¬شود زیرا دست چپ کارهای دیگری جز نواختن انجام می¬دهد. نت ملودی روی خطوط حامل با کلید سل نوشته می¬شود و قاعدتاً آکمپانیمنت ها (به صورت علائم اختصاری) باید زیر خط ملودی درج شود اما در بسیاری از صفحات نت دیده می¬شود که آکوردها بالای ملودی نوشته می¬شوند. این شیوۀ اشتباه نت نویسی به دلیل مجموعه ای از دلایل، متداول شده است که برخی از آنها را در سطرهای بعد بررسی می-کنیم:
1- اوّلین گروهی که از ساز ارگ الکترونیکی استقبال کردند، گروه¬های موسیقی جاز بودند، در موسیقی جاز محوریت موسیقی بر آکوردها و تسلسل آنها است و آکوردها دارای اهمیت بسیار هستند تا جایی که گاه آهنگساز در یک پارتیتور فقط آکوردها را می¬نویسد و بخش ملودی را به خود نوازنده واگذار می¬کند. نتهای اولیۀ موسیقی جاز به این صورت بود که آکورد در بالای خط ملودی نوشته می-شد و نوازنده¬ها بر اساس آن می¬نواختند. با اختراع ارگ و پیوستن آن به ارکستر جاز، به دلیل قابلیت-های بالایی که این ساز داشت، نوازنده¬های ارگ از روی همان نت¬ها و با همان شیوه می¬نواختند و شکایتی از این موضوع نداشتند.
2- در موسیقی راک که همزمان با کیبوردهای ارنجر رواج یافت، نتها عموماً برای گیتار الکتریک و گیتار باس و گاه گیتار آکوستیک نوشته می¬شد. از آنجا که در هیچ¬یک از این سازها امکان نواختن آکورد و ملودی همزمان وجود نداشت. شعر یا متن ترانه به صورت هجایی زیر نت¬های ملودی نوشته می¬شد و آکوردها برای اینکه با متن ترانه برخورد نکند، بالای خط حامل نوشته¬می¬شد زیرا آکوردها نیز با حروف لاتین مانند Gm و Adim نمایش داده می¬شد که می¬توانست با متن تداخل کند و موجب اشتباه شود.
3- در نرم افزارهای ابتدایی نت نویسی نیز آکوردها به صورت پیش فرض بالای خط ملودی درج می-شد و این امکان وجود نداشت که آنها را به زیر خط ملودی منتقل نمود. به همین دلیل کتاب¬ها اولیه ای که چاپ می¬شدند به این شیوه نت¬نویسی می¬شدند تا سال¬ها نوع از نت¬ها منتشر شده و رواج پیدا کرد.
اما چرا باید بخش همراهی کیبوردهای ارنجر زیر آن نوشته شود؟
1- در پارتیتورنویسی (مثلاً برای یک کنسرتو) رسم بر این است که بخش همراهی کننده در خطوط پایین¬تر از ساز سولو نوشته می¬شود و در کیبوردهای ارنجر نیز آنچه که در دست چپ اجرا می-شود، بخش همراهی است اجرای ملودی اصلی به عهدۀ دست راست است. به همین دلیل بهتر این است که این دستورالعمل صحیح برای کیبوردها نیز رعایت گردد.
2- در کلّیه سازهای کلاویه ای مثل پیانو، هارپسیکورد، ارگ¬های کلیسایی و... بخش دست راست در خط بالا و بخش دست چپ در خط پایین قرار می¬گیرد حتی در نت نویسی آکاردئون که آکوردها با حروف لاتین نشان داده می¬شود، بخش دست چپ در خط پایین نوشته می¬شود و چشم نوازندگان سازهای کلاویه ای عادت دارد که نتهای دست چپ را در خط پایین دنبال نماید. این شیوه قرن¬هاست که مرسوم است و هیچ بحث و اختلاف نظری در این باره وجود ندارد. در این میان فقط کیبوردهای ارنجر هستند که گاه دیده می¬شود که به صورت غلط، بخش دست راست و چپ، جا¬به¬جا نوشته می¬شنود.
3- در خطوط حامل و همچنین حامل مضاعف، هرچه با سمت صداهای بم¬تر (که در سمت چپ کیبورد هستند) برویم، نت¬ها پایین¬تر نوشته می¬شوند و در ارگ¬های کلیسایی که نت¬های آن روی سه خط نوشته می¬شود نت¬های دست راست روی خط پیج¬خط بالا، نتهای دست چپ روی پنج-خط وسط و نت¬های پدال که با پا نواخته می¬شوند و بم¬ترین صدا را دارند در پنج¬خط پایین نوشته می¬شوند، در کیبورد¬های ارنجر منطقی¬تر این است که نت¬های مربوط به بخش بالای کیبورد در خط بالا و بخش پایین آن که مختص به همراهی است در خط پایین نوشته شود.
البته همواره سازهای نوظهور تا مدت¬ها درگیر اختلاف¬نظرهایی در زمینه شیوۀ نوازندگی و نت-نویسی و نشانه¬شناسی و کلید و... بوده¬اند و گاه این اختلاف نظرها قرن¬ها به طول انجامیده است.[/h][FONT="]علاقه مندان به فراگیری و آموزش تخصصی ارگ و کیبورد در آموزشگاه موسیقی هنرپارسه به عنوان تنها آموزشگاه تخصصی ارگ و کیبورد در ایران میتوانند با شماره 88302969 و 88824774 تماس حاصل نموده و در کلاسهای آموزش ارگ و کیبورد شرکت نمایند.[/FONT]
