این نهشته ها یکى از ذخایر بزرگ معدنى را مى سازد که در سرزمین هاى مختلف علاوه بر BIF، بنام هاى دیگرى از جمله ایتابریت (Itabirite)، جاسپیلیت(Jaspillite) کوارتزیت هماتیت دار واسپکولاریت(Specularite) نیز شناخته مى شوند.این نهشته ها به فرم واحدهاى چینه شناختى با ضخامت صدها متر و با گسترش جانبى صدها تا هزار کیلومتر بوقوع مى پیوندد.
از ویژگى آنها:
(( کانسارهاى آهن نوارى معمولاً به زمان پرکامبرین تعلق دارد و در آن زمان با توجه به وجود اتمسفر غنى از دى اکسید کربن و فقیر از اکسیژن ،آهن مى تواند بصورت بیکربنات در یک محلول یونى حمل شده و در مقیاس بزرگ تشکیل سازندهاى آهن نوارى را نمایند. در صورتیکه آلومینیوم ترکیب بى کربنات نمى تواند بسازد و از محلول یونى تفکیک گردد. با افزایش مقدار اکسیژن در اتمسفر ،تشکیل سازندهاى آهن نوارى در مقیاس بزرگ متوقف مى شود.))
چهار رخساره مهم در سازندهاى آهن نوارى ( جمیز، ۱۹۴۵) :
۱- رخساره اکسیدى (Oxide facies)
این رخساره از مهمترین رخساره هاىBIF بوده وبه نسبت فراوانى اکسیدهاى آهن به دو زیر رخساره هماتیت ومگنتیت(Hematite&Magnetite Subfacies) تقسیم مى شود که حد تدریجى نیز بین آن دو وجود دارد. هماتیت در این رخساره داراى حداقل دگرسانى و به شکل اسپکیولاریت، ریزدانه، خاکسترى تا آبى رنگ ظاهر مى شود ودر بعضى نمونه ها بافت االیتى از خود نشان مى دهد که نشانگر منشاء گرفتن آنها از محیط آبهاى کم عمق است. در این زیر رخساره ،چرت بصورت نهان بلور تا بلورهاى رشد کرده مى تواند بهمراه کربنات شرکت داشته باشد. در زیر رخساره مگنتیت، لایه هاى مگنتیت بطور متناوب با لایه هاى چرت وکربنات در تماس است.میانگین آهن در این رخساره بین۳۵-۳۰ درصد متغییر است که با پر عیار کردن آن قابل بهره بردارى مى باشد.
۲- رخساره کربناتى (Carbonates facies)
این رخساره شامل میان لایه هایى از چرت وسیدریت است وبر حسب افزایش مگنتیت وپیریت بتدریج مى تواند به رخساره هاى اکسیدى وسولفیدى تبدیل گردد. سیدریت در این رخساره بافت دانه اى یا اُاُلیتى ندارد وبصورت گلهاى ریز در سطح زیر عملکرد امواج انباشته مى شود.
۳- رخساره هاى سیلیکاتى (sillicate facies)
کانیهاى سیلیکاته آهن عموماً با مگنتیت ،سیدریت، وچرت بصورت میان لایه هاى متناوب،همراه هم هستند.کانى شناسى این رخساره ها نشانگر مشابهت محیط تشکیل شان با رخساره هاى اکسیدى وکربناتى است.ولى بهر حال در تمام رخساره هاى آهن نوارى،رسوبگذارى سیلیکات هاى آهن کمتر شناخته شده است.
۴- رخساره هاى سولفیدى ( Sulphide facies )
این رخساره،سنگ هاى رسى کربن دار وپیریتى را شامل مى شود. لایه بندى نوار گونه ظریف داشته ،حاوى مواد آلى وکربن در حد۸ -۷ درصد مى باشد.سولفید اصلى پیریت است وآنقدر ریزدانه است که فقط در سطوح صیقل یافته قابل تشخیص مى باشد. درصد آن به ۳۷ درصد مى رسد. اگر درصد گوگرد این رخساره زیاد باشد،بهره بردارى کانسنگ آهن را دچار اختلال مى نماید.
تقسیم بندی سازندهاى آهن نوارى پرکامبرین ( دو گروه ) :
۱) نوع آلگوما (Algoma type BIF)
نوع آلگوما مشخصه کمربندیهاى گرین استون آرکئن بوده و بیشترین گسترش را در این سنگ ها دارند.این نوع BIF بهمراه سنگ هاى گرى واکى – آتشفشانى در یک حوضه زمین ناودیس اند وهمراه با رخساره هاى اکسیدى،کربناتى وسولفیدى تشکیل مى شوند.ضخامت آنها از چند سانتیمتر تا یک صدمتر یا بیشتر مى رسد وبه ندرت بیش از چند کیلومتر امتداد دارند.سیلیکات هاى آهن در سازندهاى آهن نوارى نوع آلگوها کمتر ظاهر مى شود.
۲) نوع سوپریور (Superior type BIF)
نوع سوپریور ،از سنگ هایى با بافت نوارى تشکیل شده اند که عمدتاً به رخساره هاى اکسیدى،کربناتى وسیلیکاتى تعلق دارند ومعمولاً‌فاقد مواد آوارى هستند.نواربندى ریتمیک (Rhythmical banding) لایه هاى چرتى سرشار از آهن وفقیر از آهن،با ضخامت معمول یک سانتیمتر تا یکمترى سیماى غالب این نوع BIF است. این نوع BIF از نظر چینه شناسى شامل کوارتزیت وشیلهاى سیاه کربن دار مى باشد که معمولاً با کنگلومرا ،دولومیت ،چرت توده اى ،برش چرتى وآرژلیت همراه است و بصورت دگرشیب بر روى پى سنگ هاى بشدت دگرگون شده قرار گرفته است. سازند آهن نوارى معمولاً در بخشهاى زیرین توالى فوق قرار دارد وگاه بوسیله حدود یکمتر کوارتزیت،ویا شیل از پى سنگ جدا مى شود. بیشترین گسترش BIF نوع سوپریور در پروتوزوئیک آغازین است.
از ویژگى آنها:
» لایه بندى ظریف از ۵/ . تا ۳ سانتیمتر ضخامت وحتى در مقیاس میلیمتر ویا کسرى از میلیمتر.
» لایه بندى حاصل تناوب لایه هاى سیلیسى(به فرم چرت) ولایه هایى از کانى هاى آهن (نظیر هماتیت) است.
» درصد آلومینیوم این نهشته ها بدان سبب که وابسته به زمان پرکامبرین هستند کم بوده و تا حد درصد مى رسد.این امر بدینصورت قابل تعبیر است که :
» لایه بندى حاصل تناوب لایه هاى سیلیسى(به فرم چرت) ولایه هایى از کانى هاى آهن (نظیر هماتیت) است.
» درصد آلومینیوم این نهشته ها بدان سبب که وابسته به زمان پرکامبرین هستند کم بوده و تا حد درصد مى رسد.این امر بدینصورت قابل تعبیر است که :
(( کانسارهاى آهن نوارى معمولاً به زمان پرکامبرین تعلق دارد و در آن زمان با توجه به وجود اتمسفر غنى از دى اکسید کربن و فقیر از اکسیژن ،آهن مى تواند بصورت بیکربنات در یک محلول یونى حمل شده و در مقیاس بزرگ تشکیل سازندهاى آهن نوارى را نمایند. در صورتیکه آلومینیوم ترکیب بى کربنات نمى تواند بسازد و از محلول یونى تفکیک گردد. با افزایش مقدار اکسیژن در اتمسفر ،تشکیل سازندهاى آهن نوارى در مقیاس بزرگ متوقف مى شود.))
چهار رخساره مهم در سازندهاى آهن نوارى ( جمیز، ۱۹۴۵) :
۱- رخساره اکسیدى (Oxide facies)
این رخساره از مهمترین رخساره هاىBIF بوده وبه نسبت فراوانى اکسیدهاى آهن به دو زیر رخساره هماتیت ومگنتیت(Hematite&Magnetite Subfacies) تقسیم مى شود که حد تدریجى نیز بین آن دو وجود دارد. هماتیت در این رخساره داراى حداقل دگرسانى و به شکل اسپکیولاریت، ریزدانه، خاکسترى تا آبى رنگ ظاهر مى شود ودر بعضى نمونه ها بافت االیتى از خود نشان مى دهد که نشانگر منشاء گرفتن آنها از محیط آبهاى کم عمق است. در این زیر رخساره ،چرت بصورت نهان بلور تا بلورهاى رشد کرده مى تواند بهمراه کربنات شرکت داشته باشد. در زیر رخساره مگنتیت، لایه هاى مگنتیت بطور متناوب با لایه هاى چرت وکربنات در تماس است.میانگین آهن در این رخساره بین۳۵-۳۰ درصد متغییر است که با پر عیار کردن آن قابل بهره بردارى مى باشد.
۲- رخساره کربناتى (Carbonates facies)
این رخساره شامل میان لایه هایى از چرت وسیدریت است وبر حسب افزایش مگنتیت وپیریت بتدریج مى تواند به رخساره هاى اکسیدى وسولفیدى تبدیل گردد. سیدریت در این رخساره بافت دانه اى یا اُاُلیتى ندارد وبصورت گلهاى ریز در سطح زیر عملکرد امواج انباشته مى شود.
۳- رخساره هاى سیلیکاتى (sillicate facies)
کانیهاى سیلیکاته آهن عموماً با مگنتیت ،سیدریت، وچرت بصورت میان لایه هاى متناوب،همراه هم هستند.کانى شناسى این رخساره ها نشانگر مشابهت محیط تشکیل شان با رخساره هاى اکسیدى وکربناتى است.ولى بهر حال در تمام رخساره هاى آهن نوارى،رسوبگذارى سیلیکات هاى آهن کمتر شناخته شده است.
۴- رخساره هاى سولفیدى ( Sulphide facies )
این رخساره،سنگ هاى رسى کربن دار وپیریتى را شامل مى شود. لایه بندى نوار گونه ظریف داشته ،حاوى مواد آلى وکربن در حد۸ -۷ درصد مى باشد.سولفید اصلى پیریت است وآنقدر ریزدانه است که فقط در سطوح صیقل یافته قابل تشخیص مى باشد. درصد آن به ۳۷ درصد مى رسد. اگر درصد گوگرد این رخساره زیاد باشد،بهره بردارى کانسنگ آهن را دچار اختلال مى نماید.
تقسیم بندی سازندهاى آهن نوارى پرکامبرین ( دو گروه ) :
۱) نوع آلگوما (Algoma type BIF)
نوع آلگوما مشخصه کمربندیهاى گرین استون آرکئن بوده و بیشترین گسترش را در این سنگ ها دارند.این نوع BIF بهمراه سنگ هاى گرى واکى – آتشفشانى در یک حوضه زمین ناودیس اند وهمراه با رخساره هاى اکسیدى،کربناتى وسولفیدى تشکیل مى شوند.ضخامت آنها از چند سانتیمتر تا یک صدمتر یا بیشتر مى رسد وبه ندرت بیش از چند کیلومتر امتداد دارند.سیلیکات هاى آهن در سازندهاى آهن نوارى نوع آلگوها کمتر ظاهر مى شود.
۲) نوع سوپریور (Superior type BIF)
نوع سوپریور ،از سنگ هایى با بافت نوارى تشکیل شده اند که عمدتاً به رخساره هاى اکسیدى،کربناتى وسیلیکاتى تعلق دارند ومعمولاً‌فاقد مواد آوارى هستند.نواربندى ریتمیک (Rhythmical banding) لایه هاى چرتى سرشار از آهن وفقیر از آهن،با ضخامت معمول یک سانتیمتر تا یکمترى سیماى غالب این نوع BIF است. این نوع BIF از نظر چینه شناسى شامل کوارتزیت وشیلهاى سیاه کربن دار مى باشد که معمولاً با کنگلومرا ،دولومیت ،چرت توده اى ،برش چرتى وآرژلیت همراه است و بصورت دگرشیب بر روى پى سنگ هاى بشدت دگرگون شده قرار گرفته است. سازند آهن نوارى معمولاً در بخشهاى زیرین توالى فوق قرار دارد وگاه بوسیله حدود یکمتر کوارتزیت،ویا شیل از پى سنگ جدا مى شود. بیشترین گسترش BIF نوع سوپریور در پروتوزوئیک آغازین است.