آیا ریشه تمام خط‌ها یكی است؟ این پرسشی است كه تمام خط‌شناسان دنیا دارند ، ولی تاكنون به جواب معینی نرسیده‌اند. در چگونگی پیدایش الفبا و حرف‌های هجایی سخن بسیار است ، اما در اینجا به بیان نگره‌های گوناگون می‌پردازیم.
نگرش نخست: تمام خط‌ها از سه خط چینی ، هندی و سامی شكل گرفته‌اند و خاستگاه خط‌های هیروگلیف و میخی جای دیگری است.
نگرش دوم: تمام خط‌ها برگرفته از خط فنیقی (فونتیک كنعانی) هستند.
نگرش سوم: خط فنیقی برگرفته از هیروگلیف است ، در حالی كه صورت‌نگاری هیروگلیف را مختصر و الفبایی كرده‌اند.
نگرش چهارم: خط فنیقی و عبری از خط اصلی و مادری كه در جزیره كرت پیدا شده ، گرفته شده است.
نگرش پنجم: خط فنیقی برگرفته از خط میخی است كه كنعانیان طی سالیان دراز ، آن را اصلا‌ح كرده و بصورت فنیقی درآوردند.
باید بخاطر داشت كه علت پیدایش و نوع نگارش هر خط بسته به نوع استفاده از آن خط برای هر ملتی است.
در تمدن بین‌النهرین خط میخی پس از ابداع آن توسط سومریان مورد استفاده حكومت‌های آكد ، كلده ، بابل ، آشور و پارس بوده است و نوع استفاده آن در مورد قانون ، حكومت و نوشته‌های دولتی بوده است و این خط تا پایان حكومت هخامنشی مختصر شد. بعد از هخامنشی و نفوذ فرهنگ هلنی این نگارش فراموش شد.
خط هیروگلیف مصر نیز چندی بعد از برپایی حكومت سومریان بین‌النهرین در مصر پدیدار شد ، ولی مصریان خط جدیدی ابداع كردند تا كاهنان مصری بتوانند متن‌های مذهبی خدایان خود را به طرزی متفاوت و رمزآلود بنگارند.
خط آرامی نیز جدا و مستقل از خط‌های دیگری است به‌گونه‌ای كه نه‌تنها در امور بازرگانی كاربرد داشت ، بلكه در كتابت صحف مقدس ادیان ابراهیمی استفاده شده است تا جایی كه این خط را خطی خدایی می‌نامیدند. خط و گویش آرامی در زمان حضرت مسیح (ع) كاربرد داشت.
پیدایش الفبا خود نظمی در الفبا را پدید آورد. خط‌های تدمری ، نبطی ، عبری ، سریانی ، مندایی و فنیقی هر كدام تحول‌یافته و مشتق از آرامی هستند. خط‌های (تدمری ، نبطی و عبری) را آرامی غربی و خط‌های (سریانی ، مندایی و آرامی یهودی) را آرامی شرقی باید خواند.
خط فنیقی در لبنان و شمال فلسطین به دلیل تبادلا‌ت بازرگانی در ساحل دریای مدیترانه شكل تجاری به خود گرفت. خط فنیقی را از این پس می‌توان در منطقه ایونیا (یونان) یافت كه خط فنیقی را مادر خط یونانی و سپس خط لا‌تین می‌توان نامید.
خط آرامی: خط آرامی را می‌توان مادر خط‌های غرب بین‌النهرین و تمدن‌های مغرب زمین دانست. خط آرامی در ناحیه شام و فلسطین رواج داشت و در مدت زمان كمی در بین‌النهرین و شمال مصر فراگیر شده كه بدلیل نوع مردمانی كه از آن استفاده می‌كردند ، نام تازه‌ای یافتند.
مانند تدمری ، نبطی ، عبری ، سریانی ، مندایی و فنیقی. بدلیل مراوداتی كه بازرگانان فنیقی (لبنان امروزی) با یونانی داشتند ، خط هجایی بدانجا راه یافت ، خط یونانی تحول یافته خط فنیقی است. خط لا‌تین یا اروپایی از الفبای یونانی اقتباس و پس از حدود قرن 3 میلا‌دی انجیل‌ها با خط جدید نگاشته شدند.
خط‌های غرب بین‌النهرین:
خط آرامی 4000 سال پیش (غرب بین‌النهرین منطقه شام - فلسطین) ، خط آرامی غربی (تدمری ، نبطی و عبری) ، خط آرامی شرقی (سریانی ، مندایی و آرامی یهودی) ، خط فنیقی (فونتیک) ، خط یونانی
خط‌های شرق بین‌النهرین:
خط هند و ایرانی (اوستایی) 4000 سال پیش از میلا‌د (شرق بین‌النهرین منطقه ایران ، سغد ، بلخ و خوارزم و هند) ، خط عیلا‌می (حروف خط عیلا‌می خاص است و بیشتر جهت تجارت و مالكیت استفاده می‌شده و هنوز به‌طور كامل رمزگشایی نشده است) ، خط پارسی (میخی ایرانی) خط رسمی كتیبه‌ها به‌شمار می‌آید ،خط پهلوی اشكانی (پهلوانی پیشین) ، خط پهلوی ساسانی (پهلوانی پسین) ، خط مانوی (خط ابداعی مانی كه برگرفته از پهلوی ولی سر هم نگاشته می‌شد)
خط‌های ایرانی:
خط ایرانی شاخه‌ای از خط‌های آریایی (هند - ایرانی) است. زبان و خط هند - ایرانی به دو شاخه هندی و ایرانی تقسیم می‌شود و از دیدگاه تحول تاریخی می‌توان برای زبان‌های ایرانی سه دوره قائل شد. (خط هندی تغییریافته محلی خط اوستایی كهن است كه خود به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود): دوره باستان ، دوره میانه و دوره جدید.
خط اوستایی:
زرتشت پیامبر ایرانی است كه حدود 550 سال پیش از میلا‌د می‌زیسته است. این خط را به دلیل نگارش اوستا توسط زرتشتیان باستان ، خط اوستایی می‌نامیم.
زبان اوستایی با پارسی باستان نزدیكی زیادی دارد. دارای 48 حرف است. سمت نگارش از راست به چپ بوده و از كامل‌ترین خط‌های جهان به‌شمار می‌رود. در زمان شاپور دوم ساسانی خط اوستایی توسط دانشمندان ایرانی ساده و روان‌تر شد.
دوره باستان از دورانی كه نخستین آثار خط و زبان ایرانی وجود دارد ، یعنی زمان تالیف گات‌ها (گاهان) زرتشت است ، آغاز می‌شود. خط اوستایی بازمانده فرهنگ هند و ایرانی است كه در بین مردم ایران ویژه (خاستگاه اصلی و نخستین ایرانیان) رواج داشته است و هنگامی كه اشو زرتشت ظهور می‌كند از این خط كه در آن جامعه مورد استفاده بوده ، سعی در بیان رسالت خود به همگان كرده است.
بعد از اشو زرتشت خط اوستایی مقدس شمرده می‌شود و ایرانیان ازآن فقط در كتابت اوستا استفاده می‌كنند. ایرانیان پارتی خط جدیدی را به نام خط پارتوی یا پهلوی ابداع می‌نمایند تا گفتمان خود را با این خط جاودان سازند.
خط پهلوی:
زبان‌شناسان عقیده دارند كه پارت (پرثو) به مرور (برهو) و بعد به (پهلو) تبدیل شده و خط مربوط به آن پهلوی نامیده می‌شود. پس از سلطه سلوكیان و برقراری حكومت اشكانیان ، پارتیان نظام نوشتاری منظمی براساس خط دیوانی هخامنشیان كه خط آرامی بود ، خطی جدید ابداع كردند و آن را پهلوی یا پارتوی نامیدند ، ولی تغییری در نگارش پهلوی برای ساده‌نگاشتن پدید آمد و خطی گشت كه تقریبا به مدت 1000 سال خط رسمی ایران شد.
پهلوی اشكانی دارای 22 حرف است و در آذربایجان ، خراسان ، اصفهان ، كردستان و سواحل غربی و شرقی دریای مازندران و ارمنستان رواج داشت. نگارش پهلوی اشكانی از راست به چپ و جدا از هم بود و ساسانیان با تغییراتی توانمندی خط پهلوی را گسترش دادند و سر هم و متصل می‌نگاشتند.
باید یادآوری كرد خطی كه هخامنشیان به دلیل پهناوری حكومت خود و در برداشتن 23 ایالت ، در كتابت رسمی ، لوحه‌ها و سنگ‌نبشته‌های خود ، از خط میخی پارسی استفاده می‌كردند ، ولی بعد از فروپاشی هخامنشیان و برپایی حكومت اشكانیان كه از مردمان پارت بودند ، خط پارتوی پیشین (پهلوی) رواج یافت و فراگیر شد و پس از اشكانیان نیز ساسانیان با تغییری جزئی به خط پهلوی پسین می‌نگاشتند.
ظهور اسلا‌م و رشد خط‌های عربی و فارسی:
پس از ظهور اسلا‌م و گسترش دین اسلا‌م بدلیل اینكه گستره پادشاهی ایران ساسانی بیشترین مرز را با عرب‌ها داشت، نزدیك‌ترین تمدن بزرگ آن زمان به شبه‌جزیره عربستان بود.
كوفه شهر بزرگ دوران اسلا‌می نزدیک به شهر تیسفون پایتخت ساسانیان بود ، خطی كه قرآن كریم در سال‌های نخستین اسلا‌م برای جلوگیری از تحریف بدان نگاشته شد ، خط كوفی نام گرفت كه خود برگرفته از خط‌های آرامی و پهلوی ساسانی است كه بعدها ابن مقله شیرازی با ابداع خطوط شش‌گانه یا اقلا‌م سته (نسخ ، ثلث ، محقق ، ریحان ، توقیع و رقاع) تحولی در نگارش آیات قرآن و متن عربی ایجاد كرد.
پس از ورود اسلا‌م به ایران و نگارش قرآن به خط كوفی ، ایرانیان از آن خط به‌دلیل ساده و روان بودن استفاده كردند و به 28 حرف خط عربی ، 4 حرف پارسی (گ - چ - ب - ژ) اضافه و حروف خط پارسی جدید به 32 حرف رسید.
ایرانیان خود به‌دلیل پذیرفتن دین مبین اسلا‌م نگارش جدید اسلا‌می را به‌كار بردند و خط فارسی نامیده شد. از این زمان دوره جدید نگارش خط ایرانی آغاز شد و تا به امروز ادامه داد.
منبع: سایت تبیان زنجان
نگرش نخست: تمام خط‌ها از سه خط چینی ، هندی و سامی شكل گرفته‌اند و خاستگاه خط‌های هیروگلیف و میخی جای دیگری است.
نگرش دوم: تمام خط‌ها برگرفته از خط فنیقی (فونتیک كنعانی) هستند.
نگرش سوم: خط فنیقی برگرفته از هیروگلیف است ، در حالی كه صورت‌نگاری هیروگلیف را مختصر و الفبایی كرده‌اند.
نگرش چهارم: خط فنیقی و عبری از خط اصلی و مادری كه در جزیره كرت پیدا شده ، گرفته شده است.
نگرش پنجم: خط فنیقی برگرفته از خط میخی است كه كنعانیان طی سالیان دراز ، آن را اصلا‌ح كرده و بصورت فنیقی درآوردند.
باید بخاطر داشت كه علت پیدایش و نوع نگارش هر خط بسته به نوع استفاده از آن خط برای هر ملتی است.
در تمدن بین‌النهرین خط میخی پس از ابداع آن توسط سومریان مورد استفاده حكومت‌های آكد ، كلده ، بابل ، آشور و پارس بوده است و نوع استفاده آن در مورد قانون ، حكومت و نوشته‌های دولتی بوده است و این خط تا پایان حكومت هخامنشی مختصر شد. بعد از هخامنشی و نفوذ فرهنگ هلنی این نگارش فراموش شد.
خط هیروگلیف مصر نیز چندی بعد از برپایی حكومت سومریان بین‌النهرین در مصر پدیدار شد ، ولی مصریان خط جدیدی ابداع كردند تا كاهنان مصری بتوانند متن‌های مذهبی خدایان خود را به طرزی متفاوت و رمزآلود بنگارند.
خط آرامی نیز جدا و مستقل از خط‌های دیگری است به‌گونه‌ای كه نه‌تنها در امور بازرگانی كاربرد داشت ، بلكه در كتابت صحف مقدس ادیان ابراهیمی استفاده شده است تا جایی كه این خط را خطی خدایی می‌نامیدند. خط و گویش آرامی در زمان حضرت مسیح (ع) كاربرد داشت.
پیدایش الفبا خود نظمی در الفبا را پدید آورد. خط‌های تدمری ، نبطی ، عبری ، سریانی ، مندایی و فنیقی هر كدام تحول‌یافته و مشتق از آرامی هستند. خط‌های (تدمری ، نبطی و عبری) را آرامی غربی و خط‌های (سریانی ، مندایی و آرامی یهودی) را آرامی شرقی باید خواند.
خط فنیقی در لبنان و شمال فلسطین به دلیل تبادلا‌ت بازرگانی در ساحل دریای مدیترانه شكل تجاری به خود گرفت. خط فنیقی را از این پس می‌توان در منطقه ایونیا (یونان) یافت كه خط فنیقی را مادر خط یونانی و سپس خط لا‌تین می‌توان نامید.
خط آرامی: خط آرامی را می‌توان مادر خط‌های غرب بین‌النهرین و تمدن‌های مغرب زمین دانست. خط آرامی در ناحیه شام و فلسطین رواج داشت و در مدت زمان كمی در بین‌النهرین و شمال مصر فراگیر شده كه بدلیل نوع مردمانی كه از آن استفاده می‌كردند ، نام تازه‌ای یافتند.
مانند تدمری ، نبطی ، عبری ، سریانی ، مندایی و فنیقی. بدلیل مراوداتی كه بازرگانان فنیقی (لبنان امروزی) با یونانی داشتند ، خط هجایی بدانجا راه یافت ، خط یونانی تحول یافته خط فنیقی است. خط لا‌تین یا اروپایی از الفبای یونانی اقتباس و پس از حدود قرن 3 میلا‌دی انجیل‌ها با خط جدید نگاشته شدند.
خط‌های غرب بین‌النهرین:
خط آرامی 4000 سال پیش (غرب بین‌النهرین منطقه شام - فلسطین) ، خط آرامی غربی (تدمری ، نبطی و عبری) ، خط آرامی شرقی (سریانی ، مندایی و آرامی یهودی) ، خط فنیقی (فونتیک) ، خط یونانی
خط‌های شرق بین‌النهرین:
خط هند و ایرانی (اوستایی) 4000 سال پیش از میلا‌د (شرق بین‌النهرین منطقه ایران ، سغد ، بلخ و خوارزم و هند) ، خط عیلا‌می (حروف خط عیلا‌می خاص است و بیشتر جهت تجارت و مالكیت استفاده می‌شده و هنوز به‌طور كامل رمزگشایی نشده است) ، خط پارسی (میخی ایرانی) خط رسمی كتیبه‌ها به‌شمار می‌آید ،خط پهلوی اشكانی (پهلوانی پیشین) ، خط پهلوی ساسانی (پهلوانی پسین) ، خط مانوی (خط ابداعی مانی كه برگرفته از پهلوی ولی سر هم نگاشته می‌شد)
خط‌های ایرانی:
خط ایرانی شاخه‌ای از خط‌های آریایی (هند - ایرانی) است. زبان و خط هند - ایرانی به دو شاخه هندی و ایرانی تقسیم می‌شود و از دیدگاه تحول تاریخی می‌توان برای زبان‌های ایرانی سه دوره قائل شد. (خط هندی تغییریافته محلی خط اوستایی كهن است كه خود به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود): دوره باستان ، دوره میانه و دوره جدید.
خط اوستایی:
زرتشت پیامبر ایرانی است كه حدود 550 سال پیش از میلا‌د می‌زیسته است. این خط را به دلیل نگارش اوستا توسط زرتشتیان باستان ، خط اوستایی می‌نامیم.
زبان اوستایی با پارسی باستان نزدیكی زیادی دارد. دارای 48 حرف است. سمت نگارش از راست به چپ بوده و از كامل‌ترین خط‌های جهان به‌شمار می‌رود. در زمان شاپور دوم ساسانی خط اوستایی توسط دانشمندان ایرانی ساده و روان‌تر شد.
دوره باستان از دورانی كه نخستین آثار خط و زبان ایرانی وجود دارد ، یعنی زمان تالیف گات‌ها (گاهان) زرتشت است ، آغاز می‌شود. خط اوستایی بازمانده فرهنگ هند و ایرانی است كه در بین مردم ایران ویژه (خاستگاه اصلی و نخستین ایرانیان) رواج داشته است و هنگامی كه اشو زرتشت ظهور می‌كند از این خط كه در آن جامعه مورد استفاده بوده ، سعی در بیان رسالت خود به همگان كرده است.
بعد از اشو زرتشت خط اوستایی مقدس شمرده می‌شود و ایرانیان ازآن فقط در كتابت اوستا استفاده می‌كنند. ایرانیان پارتی خط جدیدی را به نام خط پارتوی یا پهلوی ابداع می‌نمایند تا گفتمان خود را با این خط جاودان سازند.
خط پهلوی:
زبان‌شناسان عقیده دارند كه پارت (پرثو) به مرور (برهو) و بعد به (پهلو) تبدیل شده و خط مربوط به آن پهلوی نامیده می‌شود. پس از سلطه سلوكیان و برقراری حكومت اشكانیان ، پارتیان نظام نوشتاری منظمی براساس خط دیوانی هخامنشیان كه خط آرامی بود ، خطی جدید ابداع كردند و آن را پهلوی یا پارتوی نامیدند ، ولی تغییری در نگارش پهلوی برای ساده‌نگاشتن پدید آمد و خطی گشت كه تقریبا به مدت 1000 سال خط رسمی ایران شد.
پهلوی اشكانی دارای 22 حرف است و در آذربایجان ، خراسان ، اصفهان ، كردستان و سواحل غربی و شرقی دریای مازندران و ارمنستان رواج داشت. نگارش پهلوی اشكانی از راست به چپ و جدا از هم بود و ساسانیان با تغییراتی توانمندی خط پهلوی را گسترش دادند و سر هم و متصل می‌نگاشتند.
باید یادآوری كرد خطی كه هخامنشیان به دلیل پهناوری حكومت خود و در برداشتن 23 ایالت ، در كتابت رسمی ، لوحه‌ها و سنگ‌نبشته‌های خود ، از خط میخی پارسی استفاده می‌كردند ، ولی بعد از فروپاشی هخامنشیان و برپایی حكومت اشكانیان كه از مردمان پارت بودند ، خط پارتوی پیشین (پهلوی) رواج یافت و فراگیر شد و پس از اشكانیان نیز ساسانیان با تغییری جزئی به خط پهلوی پسین می‌نگاشتند.
ظهور اسلا‌م و رشد خط‌های عربی و فارسی:
پس از ظهور اسلا‌م و گسترش دین اسلا‌م بدلیل اینكه گستره پادشاهی ایران ساسانی بیشترین مرز را با عرب‌ها داشت، نزدیك‌ترین تمدن بزرگ آن زمان به شبه‌جزیره عربستان بود.
كوفه شهر بزرگ دوران اسلا‌می نزدیک به شهر تیسفون پایتخت ساسانیان بود ، خطی كه قرآن كریم در سال‌های نخستین اسلا‌م برای جلوگیری از تحریف بدان نگاشته شد ، خط كوفی نام گرفت كه خود برگرفته از خط‌های آرامی و پهلوی ساسانی است كه بعدها ابن مقله شیرازی با ابداع خطوط شش‌گانه یا اقلا‌م سته (نسخ ، ثلث ، محقق ، ریحان ، توقیع و رقاع) تحولی در نگارش آیات قرآن و متن عربی ایجاد كرد.
پس از ورود اسلا‌م به ایران و نگارش قرآن به خط كوفی ، ایرانیان از آن خط به‌دلیل ساده و روان بودن استفاده كردند و به 28 حرف خط عربی ، 4 حرف پارسی (گ - چ - ب - ژ) اضافه و حروف خط پارسی جدید به 32 حرف رسید.
ایرانیان خود به‌دلیل پذیرفتن دین مبین اسلا‌م نگارش جدید اسلا‌می را به‌كار بردند و خط فارسی نامیده شد. از این زمان دوره جدید نگارش خط ایرانی آغاز شد و تا به امروز ادامه داد.
منبع: سایت تبیان زنجان
