آقاي الف، حسابدار 28 ساله اي است که سابقه طولا ني مشکلا ت ميان فردي دارد. همکارانش در اداره او را شديدا دمدمي و غيرقابل پيش بيني مي دانند. برخي روزها شاد و سرزنده است اما روزهاي ديگر خشم غير قابل کنترل نشان مي دهد. همکاران او از نگرشهاي بي ثبات وي نسبت به مديران شگفت زده مي شوند. او بين بت ساختن و بت شکستن در نوسان است; به اين معني که يک روز دوستي را تا عرش اعلا مي برد و او را ستايش مي کند و فردا يا حتي ساعتي بعد او را از همان جا با کله به زمين مي کوبد! براي مثال او يک روز درباره «ذکاوت» مديرش لا ف مي زند، اما روز بعد او را به باد انتقاد مي گيرد. همکارانش از او فاصله مي گيرند، زيرا از توقعات مداوم او براي توجه به تنگ آمده اند.
يک روز بعد از گم کردن يکي از صورت حساب هايش به قدري آشفته شد که مچ دست خود را با تيغ بريد. از آنجا که سابقا نيز چندين بار سيگار بر روي دست خود خاموش کرده بود، لذا اين واقعه موجب شد که مدير به او اصرار کند درصدد کمک حرفه اي برآيد.
ماهيت اختلا ل شخصيت
اختلا ل شخصيت (disorber Personality) عبارت است از الگوي ناسازگارانه و با دوام تجربه دروني و رفتار بيروني که به زمان نوجواني يا جواني بر مي گردد و در زمينه هاي زير آشکار مي شود: 1- شناخت، يعني روش هاي ادراک و تفسير خود، ديگران و رويدادها
2- حالا ت عاطفي 3- عملکرد بين فردي 4 - کنترل تکانه ضعيف و مخدوش شده مثل خود زني که در شرح حال آقاي الف شاهد بوديم اما دقيقا افراد مبتلا به اختلا ل شخصيت چه کساني هستند؟ در زندگي روزمره، همگي ما با آدم هاي اين چنيني روبرو شده ايم:
1- افرادي که عادت به دروغگويي دارند به صورتي که اگر دروغ نگويند روزشان شب نمي شود! اين عده براي کوچکترين مسائلي که هيچ نفع مادي هم براي آنها ندارد باز دروغ مي گويند، مثلا اگر ناهار آبگوشت خورده باشند به دروغ مي گويند قيمه خورده اند!
2- افرادي که هنگام عصبانيت سيگار روي دست خود خاموش مي کنند، خود را مي زنند، زخمي مي کنند و گويي که به اين شيوه عادت کرده اند!
3- افرادي که حس مي کنند از آنها زيباتر، باهوش تر، روشنفکرتر وموفق تر اصلا روي کره زمين پيدا نمي شود و در صورت وجود چنين فردي حس مي کنند که احتمالا سو » تفاهمي پيش آمده است!
4- افرادي که جز خود، به همه چيز و همه کس مشکو کند، تمام رفتارهاي همسر خود را زير نظر مي گيرند، به بي اهميت ترين و جزيي ترين اتفاقات با سو» ظن مي نگرند و معتقدند که همه عالم و آدم در پي توطئه چيني عليه آنها هستند!
5- افرادي که خوره کارند و خيلي کم مي خندند يا تفريح مي کنند، اين عده آن قدر کم مي خندند که تا بحال کسي دندان هاي آنها را نديده است!
6- و آدم هايي که ...
تمام مثال هاي ياد شده نمونه هايي از «اختلا ل شخصيت» هستند. يک فرد مبتلا به ناراحتي روحي - مثلا اضطراب يا افسردگي - از وضعيت خود در رنج است، لذا انگيزه براي رفتن پيش روانشناس و روانپزشک جهت درمان دارد. اما يک فرد مبتلا به اختلال شخصيت، معمولا خودش نه رنجي مي کشد و نه مشکلي در خود احساس مي کند اما اطرافيان وي همگي متوجه اند که مشکلي در کار است; لذا وي را ترغيب مي کنند که در پي کمک حرفه اي برآيد. در عوض وي تمام «اين اطرافيان» را عامل اصلي ناراحتي خود مي داند. از آنجا که اينگونه افراد به طور معمول از آنچه اجتماع به عنوان علايم آنها مي شناسد، احساس ناراحتي نمي کنند، اغلب فاقد انگيزه درمان و حتي مقاوم در برابر آن هستند، در طبقه بندي هاي روانپزشکي، اختلالات شخصيت به سه دسته تقسيم شده اند:. دسته الف رفتاري غريب و نامتعارف دارند، افراد مبتلا به دسته ب اغلب نمايشي، نامتعادل و هيجاني اند و افراد دسته ج را هراسان ها و مضطرب ها تشکيل مي دهند. اختلال شخصيت مرزي مربوط به دسته دوم (دسته ب) بوده و شايع ترين اختلال شخصيت محسوب مي شود. شرح حال کوتاهي که در آغاز بدان اشاره شد متعلق به يک فرد مبتلا به اختلال شخصيت مرزي است.
ويژگي هاي شخصيت هاي مرزي
«مرزي بودن» يعني چه؟ تصور مي شود که اين افراد يک جايي در «مرز» بين روان رنجوري (اضطراب، افسردگي و...) و اسکيزوفرني (آنچه که در زبان عاميانه بدان جنون گفته مي شود) قرار دارند. برخي پژوهشگران معتقدند که اختلال شخصيت مرزي نوعي از اسکيزوفرني يا افسردگي يا احتمالا آميزه اي از آنهاست. مشخصه فرد مبتلا، ناپايداري در اکثر حوزه هاي زندگي است. شخصيت زن آلکس در فيلم «جذابيت شوم» نمونه خوبي است از آنچه يک فرد داراي شخصيت مرزي چه جور آدمي است. در يک صحنه بسيار دراماتيک اين فيلم، آلکس شديدا آشفته مي شود و در لحظه اي، مچ دست خود را مي برد.
شدت اين موضوع نگاهي اجمالي است به ويژگي اصلي افراد مبتلا به اين اختلال; يعني «روابط ميان فردي بي ثبات». شخصيت هاي مرزي تقريبا هميشه به نظر مي رسد که در بحران و طوفان به سر مي برند. چرخش هاي سريع خلق در اينها شايع است: يک لحظه ممکن است نزاع طلب باشند، لحظه بعد افسرده و لحظه اي ديگر شاکي از اين که هيچ احساسي ندارند. افراد مبتلا به اختلا ل شخصيت مرزي اغلب دچار نوع خاصي از افسردگي مي شوند که با احساس هاي پوچي و هيجان پذيري منفي متغير مشخص مي شود. ديويد سلينجر، رمان نويس آمريکايي مجموعه داستاني دارد به نام «دلتنگي هاي نقاش خيابان چهل و هشتم». در اين مجموعه، داستاني وجود دارد با نام «دهانم زيبا و چشمانم سبز» و مردي در آن توصيف مي شود که در خانه منتظر آمدن همسر خود است و دير کردن همسر، وي را شديدا آشفته و هيجاني مي کند و رفتارهايي از پشت تلفن نشان مي دهد که بسيار به هيجان پذيري هاي شخصيت هاي مرزي شباهت دارد. افراد مرزي به ندرت ديگران را آزار مي دهند اما عميقا تحت تاثير رويدادهاي ميان فردي قرار مي گيرند که اغلب افراد به راحتي آنها را از سر مي گذرانند.
اين افراد روابط عميق و پرتوقعي با ديگران برقرار مي کنند و ديگران را نمي توانند خاکستري ببينند، بلکه يا همه را خوب خوب مي دانند يا کاملا بد، پديده اي که دو نيمگي (Splitting) ناميده مي شود. آنها علا وه بر اين که روابط آشفته اي دارند، اغلب در مورد «هويت» خودشان يا اين که آنها واقعا کيستند، دچار سردرگمي مي شوند. حتي بعد از اين که دوره عادي جستجوي هويت را در نوجواني پشت سر گذاشته اند باز هم مطمئن نيستند که از زندگي چه مي خواهند و در سطح عميق تر فاقد درک روشني از خويشتن خويش هستند. عدم اطمينان آنها درباره اين که کيستند، به صورت تغييرات ناگهاني در گزينه هاي زندگي مانند برنامه هاي شغلي، ارزش ها، هدف ها و نوع دوستان جلوه گر مي شود. احساس هاي مزمن کسالت و بي حوصلگي باعث مي شوند افراد مبتلا به اختلا ل شخصيت مرزي به دنبال تحريک باشند. ماجراي روابط آنها، تا اندازه اي اين جستجو براي تجربيات هيجاني شديد را نشان مي دهد. امکان دارد براي رفع کسالت به رفتارهاي تکانشي مانند ولخرجي هاي نسنجيده، رانندگي بي پروا، پرخوري، يا حتي دزدي از فروشگاه ها بپردازند. هيجان ناشي از اين فعاليت ها آنها را سرزنده مي کند. تفکرات خودکشي گرا يا رفتار جرح خويشتن نيز در بين شخصيت هاي مرزي متداول است ولي گاها قصد ندارند خودشان را بکشند و اين رفتار آنها که «خودکشي گونه» نام دارد، ژستي براي جلب توجه خانواده، معشوق يا متخصصان محسوب مي شود. خودزني آنها به وسيله چاقو يا خاموش کردن سيگار بر روي بدن نوعي پرخاشگري هدايت شده به سمت خود است. مرزي هيجان ها را هميشه در حالت اوج (peak) تجربه مي کنند نه در حالت متعادل هنگامي که در حالت اوج هيجان قرار مي گيرند - به ويژه احساس خشم يا گناه شديد - براي آرام کردن خود و کم کردن شعله هيجانات به خودزني مي پردازند; چرا که توان تبديل حالا ت هيجاني خود به کلمات را ندارند و در نتيجه مجبورند که پرخاش شديد را متوجه خويشتن کنند.
شخصيت هاي مشهور مبتلا به اختلا ل مرزي
افرادي مثل مارلين مونرو هنرپيشه لورنس عربستان، توماس ولف، آدلف هيتلر و زلدا فتزجرالد همگي داراي خصلت هاي شخصيتي شبيه به آنچه در افراد مبتلا به اختلا ل شخصيت مرزي ديده مي شود بودند. هر يک از آنها به خاطر رفتارهاي غيرقابل پيش بيني و بي اندازه متغيرشان، عدم تحمل گفت وگوهاي عادي و اجتماعي، دوره هاي نااميدي و بسياري وقايع غيرعادي که مشخصه زندگي آنهاست، مشهور بودند. همچنين هيتلر در روز دوشنبه 30 آوريل 1945 خودکشي کرد. از روز صدر اعظم شدن هيتلر دقيقا دوازده سال و سه ماه مي گذشت...
