[ابنیه تاریخی ایران]: ارگ بم

mehrane

عضو جدید
بم دایره المعارفی از روشهای ساختمان سازی در خاورمیانه قدیم ،خانه ها ،گنبدها ،سه کنجیها ،برج و باروهایی که از خشت خام ساخته شده اند و تکنیک آن ها به دوران کتاب مقدس برمی گردد. این شهر قدیمی از دهه 1930 تا حد زیادی متروکه شده و حتی بخش های بسیاری از آن رو به زوال نهادند.کار بازسازی آغاز شده بود.


در شمال شرقي شهر بم , بربالاو دامنه صخره اي عظيم قلعه اي مستحکم را پي افکنده اند که اهالي محل آن را " ارگ " نامند که در واقع اين بناي سترگ , شهرقديـم بم است , ارگ بــم و شهـــر آن از جملهقلعه هاي نظامي بسيار مهم و تاريخي به شمار مي رود . ارگ بم نمونه کاملي از شيوههاي معماري ايران است و نمونه هايي از قرنها معماري در آن به چشم مي خورد . ارگ بمکه بزرگترين مجموعه خشتي جهان است , به شکل قلعه هاي پرشکوه برفراز تبه اي بهارتفاع 61 متر چونان تاجي مرصع برسربناهاي تاريخي ايران , درخششي جاودانه دارد . پيرامون ارگ بم , حکايتهاي تاريخي که گاه به جرگه افسانه مي گرايد , فراوان است وليسعي براين است که مستندترين موضوعات باستان شناسي با مدد از تاريخ و معماري درمعرفي هرچه بهتر اين بناي بزرگ دخالت داشته است .
سابقه تاريخي ارگ بم به موجبنوشته هاي تاريخي , از جمله حدودالعالم و تاريخ وزيري به دو هزار سال پيش مي رسد . شواهد زيادي از جمله وضعيت پلان مرکـــزي وتعدادي خشت موجود در خانه حاکم و خانهرئيــس سرباز خانه ادعاي فوق را به اثبات مي رساند .

در کل , از مجموع نوشته هايدوران اسلامي و بررسي هاي مقدماتي معماري و باستان شناسي مي توان نتيجه گرفت که ارگقبل از حکومت ساساني و احتمالا" در دوره اشکاني ايجاد شده و چند حصار و دروازه دراطراف آن وجود داشته است احتمال مي رود ساکنين قلعه بم معاش خود را از راه کشاورزيو پارچه بافي مي گذرانيده اند پژوهش در امر نحوه زندگي و تاريخ ارگ احتياج به يکسري کاوشهاي منظم باستان شناسي دارد ولي آنچه مسلم است سابقه تاريخي ارگ به قبل ازاسلام مي رسد و در طول تاريخ ارگ , بارها مورد يورش قرار گرفته و بازسازي شده است . ارگ بم بااين سابقه طولاني تاحدود 180 سال پيش از اين , محل سکونت عده اي از اهاليبم بوده و بعد از ترک و نقل مکان مردم , به دست فراموشي سپرده شده است . دراين مدتکه بيش از 150 سال به طول انجاميده خرابي هاي جبران ناپذيري توسط عوامل انساني وعوامل طبيعي بر پيکره ساختمانها وارد آمده است . مجموعه ارگ بم , شامل شهر قديم وقلعه , قريب به 20 هکتار (طول ضلع غربي ارگ 520 و عرض آن 430 متر مي باشد ) وسعتدارد و مسافت ارگ و قلعه , قريب 6 هکتار است . سه سمت قلعه را باغ و خانه هايمسکوني و زمينهاي کشاورزي محصور نموده و ضلع شمالي در امتداد رودخانه پشت رود قرارگرفته است. اين شهر قديميازچهار قسمت تشکيل شده و به طـــور کلي شامل خندق گرداگرد حصـار , برجهاي ديده باني , مدخل قديمي , کوچه ها و خانه ها مي باشد. از سمت شمال شرقي يک حصار و از طرف جنوبچهارحصار قلعه را در بر مي گيرد . ( دورتادور قلعه خندقي ژرف وجود دارد که آن را ازيورشها مصون مي داشته است . ) در مجموع 38 برج ديده باني در فواصل معين روي باروهاقرار گرفته و آخرين بارو را خندقي عميق از اطراف جدا مي نموده است بدون شک ايجادقلعه ارگ بم بر بلنداي تپه اي سنگي بايد داراي موقعيت سوق الجيشي مهمي باشد . درميان اين شهر عمارت يا قلعه حاکم نشين برروي صخره اي طبيعي بنا شده است عمارتداراي پنج طبقه است که از خشت خام ساخته شده است .

واحدهاي شناخته شده گوناگون اينبنا به ترتيب عبارتند از : ورودي و محله عام نشين , دروازه دوم و اصطبل , دوازه سوم , سربازخانه و تشکيلات مربوط به آن , ساختمان مرکزي يا حاکم نشين . واحدهاي شناختهشده در عامه نشين عبارتند از : راهرو اصلي ( بازار ) , مسجد جامع , نمازخانه , حسينيه , کاروانسرا , آب انبار , ميدان مدرسه , سابات جهودها , حمام و زورخانه ( مقبره ؟) و تعدادي خانه هاي قديمي . در محله عام نشين , خانه هاي عمومي کنار کوهروي زمين مسطح بناگرديده و از نظر شهرسازي و تشکيلات زندگي شهري مجموعه کاملي استکه تاحدودي نيازهاي وابسته به اجتماع زنان خود را رفع مي نموده است . برخي از خانههاي عام نشين از اهميت خاصي برخوردارند , زيرا اين خانه ها شامل بيروني و اندروني , بادگير , ايوان , اتاقهاي زمستاني و تابستاني و محلي جهت نگهداري اسب و احشام بودهو داخل حياط هر خانه چاه آبي در نظر گرفته شده است . تقريبا" بيشتر خانه هاي عموميمتصل به هم ساخته شده غالب آنها به يکديگر راه دارند در بعضي خانه ها حمام اختصاصيبه چشم مي خورد و در کنار تعدادي از آنها اصطبل را جدا از محل زندگي ساخته اند . تعدادي از خانه هاي ارگ بدون در نظر گرفتن مقاومت و باربري ستونها دو طبقه ساختهشده اند که اين امر نشانگر روند ازدياد جمعيت در يکي از دوره هاي گذشته است در ميانخانه هاي عمومي تضادهايي از نظر وسعت حجم واستقامت مشاهده مي شود . بعد از ورودي يکراه اصلي تا دروازه دوم کشيده شده , قسمتي از اين شاهراه بازار شهر است که متاسفانهسققهاي بازار منهدم شده و درحال حاضر ستونها و قوسها باقي مانده است آثار مغازه هاينانوايي , روغنگيري و قفسه هاي خشتي در بازار نشاني از رونق گذشته آن مي باشد بهموازات شاهراه , دو راه ديگر به دروازه دوم مي رسد. در دوره اسلامي , درارگ دو مسجدبا نامهاي مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسينيه شامل يک صحن , يک ايوان دو طبقهقرينه هم و چند اتاق ساخته شده است . سه منبر خشتي در حسينيه وجود دارد .

زورخانهارگ به شيوه ساير ورزشگاههاي سنتي از چهار ايوان , يک گنبد و گود تشکيل شده است . در ارگ يک کوچه سرپوشيده وجود دارد که به سابات جهودها شهرت دارد . در محله عامه يکحمام عمومي بوده که براثر بي خبري مردم به منظور استفاده از آجرهاي حمام آن را بهکلي منهدم کرده اند . دومين واحد ارگ بعد از دروازه دوم , اصطبل و يک حصار واطاقهايي براي نگهبانان است . از دروازه دوم تشکيلات مربوط به حاکم نشين واقع شدهکه اين قسمت از ارگ در شيب و بالاي کوه قرار گرفته است که اصطبل , اولين واحد اينبخش است و در محوطه آن آب انبار و در گوشه جنوب شرقي چاه آب تعبيه شده است . باتوجهبه نوشته ها و کتب تاريخي زمان قاجاريه از جمله تاريخ وزيري , دستگيري لطفعلي خانزند و محاربه او با سربازان محمدعلي خان زابلي حاکم قلعه , در اصطبل اتفاق افتادهاست . پس از اصطبل دروازه سوم , سرباز خانه و خانه رئيس قشون مستقر در ارگ مي باشد . در برج جنوب غربي سنگ آسيا بادي ديده مي شود. آسياي ارگ تنها آسيابادي است که درمنطقه بم ديده مي شود . اين آسيا در دوره قاجاريه ساخته شده است. چاهي عميق درسربازخانه ديده مي شود که اکنون فاقد آب است . از سربازخانه يک راه به طرف منطقهمرکزي قلعه کشيده شده است. اين راه به حياط حاکم نشين مي پيوندد. هسته مرکزي ياحاکم نشين ارگ از دو ساختمان به نام چهار فصل و خانه حاکم تشکيل شده است. برج ديدهباني مرکزي, حمام , حوض و چاه آب دراين قسمت وجود دارد . آثار مسير آبي از طرف غرببه سمت شمال و شرق و داخل حصار جنوبي وجود دارد که احتمالا" بخشي از قنات نهرشهر بهطور مداوم از ارگ مي گذشته است . عمارت چهارفصل سه طبقه و قصر حکومت بوده و کليهاوامر و احکام مربوط به شهر و توابع آن دراين محل از طرف حاکم صادر مي شده است . درکنار عمارت چهارفصل يک حمام اختصاصي و يک چاه آب ديده مي شود . آب آشاميدني ساکنانارگ از چاههايي در حياط خانه ها تامين مي شده است . مصالح عمده بناهاي ارگ , خشتخام , ملات , گل رس و کاه و گاه به ندرت در بناي آن سنگ لاشه , آجر و تنه درخت خرمابه کار رفته است . ارگ بم تنها يک ورودي داردکه طاق ورودي آن قابل مقايسه با قوسهايدوره ساساني است و دو برج طرفين و هشتي احتمالا" در دوره صفويه به ورودي الحاق شدهاست. آثار دروازه ديگري در ضلع شمالي ارگ در محلي موسوم به " کت کدم " به چشم ميخورد که به ظاهر استفاده چنداني از آن نشده و ياکمي بعد از ايجاد حصار مسدود شدهاست. ارگ بم داراي يک راه اصلي از جنوب به طرف حاکم نشين و دو گذر به موازات آن وچند راسته شرقي و غربي است 60 متر از راه اصلي بازار سرپوشيده بوده و آثار سنگفرشدر قسمتهايي از راسته ها به چشم مي خورد. از ويژگيهاي ارگ بم چهار حصاري است که ازسمت جنوب , حاکم نشين را برمي گيرد و اولين حصار مطمئن ترين نقطه اتکايي است کهمردم را از هجوم مصون مي داشته است , زيرا ارتفاع حصار تا 18 متر مي رسد و در فاصله 30 تا 40 متر برجهايي در نظر گرفته شده و پهناي حصار در مردگرد متجاوز از 6 متر است , برجهاي ديده باني درحصار علاوه بر تقويت و استحکام حصار و تسهيل امر ديده باني , محل استــراحت مامورين و نگهبانان بوده و کنگره ها و ترکشها و برجها در ديده باني وحراست قلعه نقش ارزنده اي داشته اند . حصار بروني ارگ را خندقي احاطه کرده است . ارگ بم به واسطه اينکه در مسير جاده شرق به غرب قرار گرفته هميشه در طول تاريخ موردتوجه بوده و ازاهميت خاصي برخوردار است . آخرين حادثه تاريخي که در اذهان مردم ازارگ به يادگار مانده است. دستگيري لطفعليخان زند بوسيله محمدلي خان زابلي حاکم قلعهبم است.

ارگ بم تا سال 1254 هـجري قمري و غائله آقاخان محلاتي مسکوني بوده و تاهشتادسال قبل , از حاکم نشين به عنوان ژندارمري و مرکز قشون نظامي استفاده شده استو به عبارتي زندگي در ارگ از تاريخ ايجاد قلعه تا اواسط دوره قاجار به طور مدوامجريان داشته است. مرمت ارگ بم بيشتر جنبه حفاظتي و نگهداري دارد وسعي برآن استتافرم و شکل و نماي مجموعه هاي ارگ همچنان حفظ و تغييرات کلي در آنها به وجود نيايد , تنها چنداثر مهم به عنوان نمونه سازي مانند مسجد , مجموعه ميرزانعيم , خانه مشهوربه خانه احمدي يا زابلي و خانه حاکم و چنداثر ديگر تعمير و احياشده اند . حاکم نشينقلعه درحدود سالهاي 1337 هجري شمسي به بعد توسط اداره باستان شناسي و آموزش و پرورشبم تعمير گرديده است تعميرات اساسي ارگ از سال 1352 هجري شمسي شروع شد و هر سال بهطور متوسط شش ماه در ارگ کار شده است . تعميرات انجام شده عبارتست از تعمير و مرمتباروها , مشخص کردن آبروها , زيربندي و مرمت بخشي از ستونها , اندود پشت بام , اصطبل , سربازخانه , خانه حاکم و غيره . اين مجموعه عظيم خشتي امروز بر اساس زلزله 3/6 ريشتري تقريبا بطور كامل ويران شد.




برگرفته شده از سایت : http://forum.persiangraphic.com
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

JMSBeta

کاربر بیش فعال
کاربر ممتاز
ارگ بم نماد معماری و شهرسازی ایران

ارگ بم نماد معماری و شهرسازی ایران



به فاصله هزار کیلومتری جنوب شرقی تهران بزرگترین مجموعه ی بناهای خشتی به نام ((ارگ بم)) که بیش از ۲۰ قرن محل سکونت اهالی شهر بم بوده قرار گرفته است بم، دایره المعارفی از روشهای ساختمان سازی در خاورمیانه قدیم ،خانه ها ،گنبدها ،سه کنجیها ،برج و باروهایی که از خشت خام ساخته شده اند و تکنیک آن ها به دوران کتاب مقدس باز می گردد.
در شمال شرقی شهر بم , بربالا و دامنه ی صخره ای عظیم، قلعه ای مستحکم پی افکنده شده که اهالی محل آن را " ارگ " نامند که در واقع این بنای سترگ , شهرقدی-م بم است , ارگ ب--م و شه---ر آن از جمله قلعه های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می رود . ارگ بم نمونه ی کاملی از شیوه های معماری ایران به شمار می رود و نمونه هایی از قرنها معماری در آن به چشم می خورد . ارگ بم که بزرگترین مجموعه خشتی جهان است , به شکل قلعه های پرشکوه برفراز تپه ای به ارتفاع ۶۱ متر چونان تاجی مرصع برسربناهای تاریخی ایران , درخششی جاودانه دارد سابقه ی تاریخی ارگ بم به موجب نوشته های تاریخی , از جمله حدودالعالم و تاریخ وزیری به دو هزار سال پیش می رسد . شواهد فراوانی از جمله وضعیت پلان مرک---زی وتعدادی خشت موجود در خانه حاکم و خانه رئی--س سرباز خانه ادعای فوق را به اثبات می رساند
در کل , از مجموع نوشته های دوران اسلامی و بررسی های مقدماتی معماری و باستان شناسی می توان نتیجه گرفت که ارگ قبل از حکومت ساسانی و احتمالا" در دوره اشکانی احداث شده و چند حصار و دروازه در اطراف آن وجود داشته است احتمال می رود ساکنان قلعه ی بم معاش خود را از راه کشاورزی و پارچه بافی می گذرانیده اند ولی آنچه مسلم است سابقه ی تاریخی ارگ به قبل از اسلام می رسد و در طول تاریخ ارگ , بارها مورد یورش قرار گرفته و بازسازی شده است .
ارگ بم بااین سابقه ی طولانی تاحدود ۱۸۰ سال پیش از این , محل سکونت عده ای از اهالی بم بوده و بعد از نقل مکان مردم , به دست فراموشی سپرده شده است . دراین مدت که بیش از ۱۵۰ سال به طول انجامیده خرابی های جبران ناپذیری به دست عوامل انسانی و عوامل طبیعی بر پیکره ساختمانها وارد آمده است . مجموعه ی ارگ بم , شامل شهر قدیم و قلعه , قریب به ۲۰ هکتار وسعت دارد و مسافت ارگ و قلعه , قریب ۶ هکتار است .
سه سمت قلعه را باغ و خانه های مسکونی و زمینهای کشاورزی محصور نموده و ضلع شمالی در امتداد رودخانه پشت رود قرار گرفته است. این شهر قدیمی از چهار قسمت تشکیل شده و به طور کلی شامل خندق گرداگرد حص-ار , برجهای دیده بانی , مدخل قدیمی , کوچه ها و خانه ها ست. از سمت شمال شرقی یک حصار و از طرف جنوب چهارحصار قلعه را در بر می گیرد . در مجموع ۳۸ برج دیده بانی در فواصل معین روی باروها قرار گرفته و آخرین بارو را خندقی عمیق از اطراف جدا می نموده است، بدون شک احداث قلعه ارگ بم بر بلندای تپه ای سنگی باید دارای موقعیت سوق الجیشی مهمی باشد . درمیان این شهر عمارت یا قلعه حاکم نشین برروی صخره ای طبیعی بنا شده است عمارت پنج طبقه دارد که از خشت خام ساخته شده است . واحدهای شناخته شده ی گوناگون این بنا به ترتیب عبارتند از : ورودی و محله عام نشین , دروازه ی دوم و اصطبل , دروازه ی سوم , سربازخانه و تشکیلات مربوط به آن , ساختمان مرکزی یا حاکم نشین . واحدهای شناخته شده در عامه نشین عبارتند از : راهرو اصلی ( بازار ) , مسجد جامع , نمازخانه , حسینیه , کاروانسرا , آب انبار , میدان مدرسه , سابات جهودها , حمام و زورخانه مقبره و تعدادی خانه های قدیمی .
در محله عام نشین , خانه های عمومی کنار کوه روی زمین مسطح بناگردیده و از نظر شهرسازی و تشکیلات زندگی شهری مجموعه کاملی است. برخی از خانه های عام نشین از اهمیت خاصی برخوردارند . زیرا این خانه ها شامل بیرونی و اندرونی , بادگیر , ایوان , اتاقهای زمستانی و تابستانی و محلی جهت نگهداری اسب و احشام بوده و داخل حیاط هر خانه چاه آبی در نظر گرفته شده است . تقریبا" بیشتر خانه های عمومی متصل به هم ساخته شده غالب آنها به یکدیگر راه دارند در بعضی خانه ها حمام اختصاصی به چشم می خورد و در کنار تعدادی از آنها اصطبل را جدا از محل زندگی ساخته اند .
تعدادی از خانه های ارگ بدون در نظر گرفتن مقاومت و باربری ستونها دو طبقه ساخته شده اند که این امر نشانگر فرایند ازدیاد جمعیت در یکی از دوره های گذشته است در میان خانه های عمومی تضادهایی از نظر وسعت حجم واستقامت مشاهده می شود . در دوره ی اسلامی , درارگ دو مسجد با نامهای مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسینیه شامل یک صحن , یک ایوان دو طبقه قرینه ی هم و چند اتاق ساخته شده است . سه منبر خشتی در حسینیه دیده می شود . زورخانه ارگ به شیوه سایر ورزشگاههای سنتی از چهار ایوان , یک گنبد و گود تشکیل شده است . در ارگ یک کوچه سرپوشیده تعبیه شده که به سابات جهودها شهرت دارد .
در محله عامه یک حمام عمومی بوده که براثر بی خبری مردم به منظور استفاده از آجرهای حمام، آن را به کلی منهدم کرده اند . دومین واحد ارگ بعد از دروازه دوم , اصطبل و یک حصار و اتاقهایی برای نگهبانان است . از دروازه دوم تشکیلات مربوط به حاکم نشین واقع شده که این قسمت از ارگ در شیب و بالای کوه قرار گرفته است که اصطبل , اولین واحد این بخش است و در محوطه آن آب انبار و در گوشه ی جنوب شرقی چاه آب تعبیه شده است . پس از اصطبل دروازه سوم , سرباز خانه و خانه رئیس قشون مستقر در ارگ قرار گرفته است. در برج جنوب غربی سنگ آسیا بادی دیده می شود. آسیای ارگ یگانه آسیای بادی است که در منطقه بم دیده می شود .
این آسیا در دوره قاجاریه ساخته شده است. هسته مرکزی یا حاکم نشین ارگ از دو ساختمان به نام چهار فصل و خانه حاکم تشکیل شده است. برج دیده بانی مرکزی, حمام , حوض و چاه آب دراین قسمت احداث شده است .
آثار مسیر آبی از طرف غرب به سمت شمال و شرق و داخل حصار جنوبی وجود دارد که احتمالا" بخشی از قنات نهرشهر به طور مداوم از ارگ می گذشته است . عمارت چهارفصل سه طبقه و قصر حکومت بوده و کلیه ی اوامر و احکام مربوط به شهر و توابع آن دراین محل از طرف حاکم صادر می شده است . در کنار عمارت چهارفصل یک حمام اختصاصی و یک چاه آب دیده می شود . آب آشامیدنی ساکنان ارگ از چاههایی در حیاط خانه ها تامین می شده است .
مصالح عمده بناهای ارگ , خشت خام , ملات , گل رس و کاه و گاه به ندرت در بنای آن سنگ لاشه , آجر و تنه درخت خرما به کار رفته است . ارگ بم فقط یک ورودی داردکه طاق ورودی آن قابل مقایسه با قوسهای دوره ساسانی است و دو برج طرفین و هشتی احتمالا" در دوره ی صفویه به ورودی الحاق شده است.
آثار دروازه دیگری در ضلع شمالی ارگ در محلی موسوم به " کت کدم " به چشم می خورد که به ظاهر استفاده چندانی از آن نشده و یاکمی بعد از احداث حصار مسدود شده است. از ویژگیهای ارگ بم چهار حصاری است که از سمت جنوب , حاکم نشین را برمی گیرد و نخستین حصار مطمئن ترین نقطه اتکایی است که مردم را از هجوم مصون می داشته است , زیرا ارتفاع حصار تا ۱۸ متر می رسد و در فاصله ی ۳۰ تا ۴۰ متر برجهایی در نظر گرفته شده و پهنای حصار در مردگرد متجاوز از ۶ متر است , برجهای دیده بانی درحصار علاوه بر تقویت و استحکام حصار و تسهیل امر دیده بانی , محل است--راحت ماموران و نگهبانان بوده و کنگره ها و ترکشها و برجها در دیده بانی و حراست قلعه نقشه ی ارزنده داشته اند . حصار برونی ارگ را خندقی احاطه کرده است .
ارگ بم به سبب اینکه در مسیر جاده شرق به غرب قرار گرفته، همیشه در طول تاریخ مورد توجه بوده و ازاهمیت خاصی برخوردار است . تا هشتادسال قبل , از حاکم نشین به عنوان ژندارمری و مرکز قشون نظامی استفاده شده است و به عبارتی زندگی در ارگ از تاریخ احداث قلعه تا اواسط دوره ی قاجار به طور مدوام جریان داشته است.
مرمت ارگ بم بیشتر جنبه ی حفاظتی و نگهداری دارد وسعی برآن است تافرم و شکل و نمای مجموعه های ارگ همچنان حفظ و تغییرات کلی در آنها پدید نیاید , تنها چنداثر مهم به عنوان نمونه سازی مانند مسجد , مجموعه میرزانعیم , خانه مشهور به خانه ی احمدی یا زابلی و خانه ی حاکم و چنداثر دیگر تعمیر و احیاشده اند .تعمیرات اساسی ارگ از سال ۱۳۵۲ هجری شمسی شروع شد و هر سال به طور متوسط شش ماه در ارگ کار شده است .
تعمیرات انجام شده عبارت است از تعمیر و مرمت باروها , مشخص کردن آبروها , زیربندی و مرمت بخشی از ستونها , اندود پشت بام , اصطبل , سربازخانه , خانه ی حاکم و غیره . این مجموعه عظیم خشتی امروز بر اساس زلزله ۶/۳ ریشتری تقریبا به طور کامل ویران شد، اما این پایان داستان ارگ بم نیست، به قول استاد بزرگ سازمان میراث فرهنگی مرحوم محمد مهریار، زلزله ی بم عزای معماران و عروسی باستان شناسان است . زلزله باعث آشکار شدن لایه های زیرین ساخت و سازهای خشتی شده که مورد توجه ویژه ی باستان شناسان است.
به طور مثال با رانش زمین تعدادی کفن نوزاد پیدا شده که نشان می دهد در یک دوره نوعی بیماری کودکان درشهر شایع بوده و باعث مرگ آنان شده است . جالبتر آنکه از طرفی کارشناسان مرمت و معماری به بازسازی و مرمت ارگ و از طرف دیگر باستان شناسان به حفاری در آن مشغولند یک گروه به تخریب و یک گروه به به بازسازی مشغولند و حال، فقط می توان به این اندیشید که در شرایط فعلی برای ارگ بم که میراث همه مردم و نسل آینده است، چه فعالیتهایی باید انجام شود.



دانشگاه جامع علمی کاربردی-واحد تهران
موسسه آموزشی پژوهشی ساختمان و شهرسازی
رضا طاهری-حبیب آقارضی
منبع:اینترنت
روزنامه آفرینش ( www.afarineshdaily.ir )
 

فرح نوش

عضو جدید
کاربر ممتاز
ارگ بم

ارگ بم

ارگ بم بر بلنداي صخره اي سترگ، درجنوب رودخانه پشت رود جا دارد و شهر بم و ديوار شهربست قديم آن در جنوب ارگ و درفاصله ميان رودخانه پشت رود و رودخانه ديگري شكل گرفته است و امروزه بسترود به خياباني ميان شهري بدل گرديده است .




ارگ بم عضوي از منظومه اي بزرگ از بناهاي تاريخي است كه آن را در ميان گرفته اند ؛ شهر باستاني دارزين با قدمتي در حدود هزاره اول پيش از ميلاد در اراضي شمال غربي بم امروزي برپا بوده و هنوز كوشك هاي ميان محله هاي شهردوران قرون اوليه اسلامي در آن بر پامانده اند و تنها قريه كوچكي در حوزه غربي آن آباد است ؛ قلعه دختر در شمال رودخانه پشت رود و در جنوب آن بناي چارطاق و ساختمان كوشك و پير علمدار و همچنين در مشرق و نزديكي ارگ، بناي تاريخي مسجد حضرت رسول بر پيرامون فضاي ارگ برپا بوده اند . هرچند كه پيشينه اين بنا ها ساليابي نشده است ، با اين حال قدمت آن ها ، از قرون اوليه دوران اسلامي تا دوره ايلخاني قابل تخمين به نظر مي رسد.

ساليابي بناهاي تاريخي واقع در ارگ بم و همچنين بناهاي پيرامون آن تاكنون در برنامه كار باستان شناسان قرار نگرفته است ، از اينرو شايسته است كه بيشتر به گزارش هاي شفاهي مردم و متون تاريخي اكتفا نمود. . در متون تاريخي ؛ پيدايش ارگ بم را به بهمن بن اسفنديار نسبت داده اند، و او را اردشيردرازدست از شاهان دوران هخامنشي قلمداد كرده اند. در سيماي برخي از برش هاي ارگ نيز لايه هاي ساختماني بيشماري نمايان است كه گوياي ساخت و سازهايي مكرر در ارگ و تأييدي بر درستي تخمين قدمت متون تاريخي است.
هرچند كه تا كنون وقوع زلزله هاي بزرگ در منطقه بم گزارش نشده است و يا دست كم از آن بي اطلاع مانده ايم ، با اين حال ارگ بم طي عمر طولاني خود ، بارها مورد مهاجمه ها ، جنگ ها و محاصره هاي طولاني دشمن تخريب و ويراني بوده و نشانه هاي شاخصي از ويراني هاي آن در دست است . با اين حال هر باربالنده تر گذشته براي استقرار نسل هاي بعدي انتخاب شده ، مرمت شده و گسترش يافته است .


ساكنان ارگ بم در حدود يكصد و پنجاه سال پيش ، براي آخرين بار مأواي ارگ را ترك نموده ودرون باروي شارستان و در ميان باغ ها و نخلستان هاي بيرون از شهر سكني گزيدند. وسعت ارگ بم به ييست هكتار مي رسد . جز باروي شارستان كه درحوزه شمالي به باروي ارگ نزديك است و به فاصله اندكي از باروي ارگ جا دارد . در حوزه جنوبي چهار بارو بخش فراز كوه سنگي را احاطه كرده است كه به احتمال زياد راستاي هر بارو نشان دهنده گسترش حاكم نشين ارگ در دوره اي از تاريخ است . ساختمان ارگ بم در شكل توسعه يافته اش از دو بخش مردم نشين و حاكم نشين تشكيل شده است. در فضاي شمالي بيرون ارگ ، بناي گنبد بزرگ يخدان و در نزديكي آن ديواره رفيع يخ چاوون جا دارد .

بخش حاكم نشين بر فراز قله صخره و در شمال ارگ جا دارد و متشكل از بنا هايي است، همچون؛ برج اصلي ، چهارفصل ، خانه حاكم ، چاه آب ، حمام ، خانه رئيس سرباز خانه (ساختمان معروف به آسياب بادي) ، سرباز خانه ، دروازه (ساساني) و برج و باروي اين مجموعه را شامل مي شود . گفتني است كه جز بناي آسياب بادي ، ديگر بخش هاي حاكم نشين بر باروهايي سنگي با بلندي نزديك به هفت متر استوار شده است كه در زير روكش كاهگلي پنهان مانده است ، چنين به نظر مي رسد كه در لايه هاي مانده در محدوده باروي سنگي به ويژه در سطوح زيرين آن كهنه ترين بخش حاكم نشين باشد. در بخش شرقي حاكم نشين دروازه مسدود شده اي است كه آن را كد كرم (خانه كرم) مي خواندند و وجود اين پديده را سندي بر جا مانده از داستان هفتواد تلقي نموده اند. فضاي مردم نشين يا عامه نشين با حصاري بلند در راستاي شرقي غربي از بخش حاكم نشين جداشده و دسترسي اين دوبخش به يكديگر از راه دروازه اي است كه از شمال بناي مير آخور به سرباز خانه حاكم نشين مي رسد. بخش مردم نشين را به دوره اي از گسترش ارگ نسبت داده اند ، با اين حال اين دوبخش در ميان باروي حصيني با 38 برج بزرگ و كوچك جاي دارد كه يكپارچه به نظر ميرسد وتنها دروازه اين مجموعه در ميان باروي جنوبي مردم نشين جاسازي شده است . فضاي مردم نشين شامل : دروازه ورودي ، بناي سردروازه ، راسته بازار ، مسجد جامع ، بناي زورخانه (مقبره) ، ساباط و خانه جهودا ، ميدان تكيه، مسجد پيامبر ، حمام ، مدرسه (خانقاه) ، اصطبل ، بناي ميراخور و محله هاي مسكوني است


طي سال هاي اخير ، مرمت و بازسازي ساختمان ميرآخور در شمال بناي اصطبل به عنوان دفتر كار مرمت و احياي ارگ ، سرآغازي بود بر فعاليت هاي كلان سازمان ميراث فرهنگي كشوردر شهرستان بم .در اين رهكذر به مرور بررسي ، خواناسازي و احياي شبكه معابر و بناهاي سردروازه ، راسته بازار ، چارسوق ، مسجد جامع ، مجموعه ميرزا نعيم ، خانه ساباط ، بناهاي پيرامون ميدان تكيه ، اصطبل ، مدرسه ، سربازخانه ، خانه رييس قشون ، بخش جنوبي و بخش غربي بارو و برج هاي پيراموني ارگ ، ساختمان گنبد يخدان ، باروي يخچاوون و مسجد حضرت رسول در فضاي بيروني ارگ مرمت و احيا گرديد و براي تحقق اهداف از پيش تعريف شده راه اندازي شد و سامان گرفت .در كاوش هاي سالهاي اخيردر فضاي دروازه اسپيكان كه در باروي شارستان و در شمال غربي ارگ واقع است ، تاسيسات آب رساني مخفي ارگ آشكار گرديد .آب دو رشته قنات در ساختمان پخشگاه همجوار با اين دروازه ، چند بخش شده و بخشي از آن از طريق تنبوشه به ساختمان شترگلو واقع در خندق غربي مي رسيده و به ميان ارگ هدايت مي شده و در ساختمان حمام بخش غربي مردم نشين ظاهر مي گرديده است .


ادامه دارد... .:w10:





 

فرح نوش

عضو جدید
کاربر ممتاز
عکس هایی از بم

عکس هایی از بم

عبدالحسين ميرزا فرمانفرما حاكم كرمان و عده‌اي از خوانين بمي در بالاي قلعه بم.

استقرار سربازان دولتي در قلعه بم




نمايي از ارگ بم






دورنماي ارگ بم




حاكم‌نشين قلعه از درون ارگ بم

دروازه ارگ بم

قسمتي از حصار ارگ بم


منابع:http://www.ichodoc.ir/argebam/about.htm , http://www.iichs.org/magazine/sub.asp?id=160&theme=Orange&magNumber=19&magID=23&magIMG=
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

marali_64

عضو جدید
پيشينه تاريخي ارگ بم

پيشينه تاريخي ارگ بم




پيشينه تاريخي ارگ بم


ارگ بم نمونه کاملي از شيوه هاي معماري ايران است و نمونههايي از قرنها معماري در آن به چشم مي خورد . ارگ بم که بزرگترين مجموعه خشتي جهاناست , به شکل قلعه هاي پرشکوه برفراز تبه اي به ارتفاع 61 متر چونان تاجي مرصعبرسربناهاي تاريخي ايران , درخششي جاودانه دارد . پيرامون ارگ بم , حکايتهاي تاريخيکه گاه به جرگه افسانه مي گرايد , فراوان است ولي سعي براين است که مستندترينموضوعات باستان شناسي با مدد از تاريخ و معماري در معرفي هرچه بهتر اين بناي بزرگدخالت داشته است . سابقه تاريخي ارگ بم به موجب نوشته هاي تاريخي , از جملهحدودالعالم و تاريخ وزيري به دو هزار سال پيش مي رسد . شواهد زيادي از جمله وضعيتپلان مرکـــزي وتعدادي خشت موجود در خانه حاکم و خانه رئيــس سرباز خانه ادعاي فوقرا به اثبات مي رساند . در کل , از مجموع نوشته هاي دوران اسلامي و بررسي هايمقدماتي معماري و باستان شناسي مي توان نتيجه گرفت که ارگ قبل از حکومت ساساني واحتمالا" در دوره اشکاني ايجاد شده و چند حصار و دروازه در اطراف آن وجود داشته استاحتمال مي رود ساکنين قلعه بم معاش خود را از راه کشاورزي و پارچه بافي مي گذرانيدهاند پژوهش در امر نحوه زندگي و تاريخ ارگ احتياج به يک سري کاوشهاي منظم باستانشناسي دارد ولي آنچه مسلم است سابقه تاريخي ارگ به قبل از اسلام مي رسد و در طولتاريخ ارگ , بارها مورد يورش قرار گرفته و بازسازي شده است . ارگ بم بااين سابقهطولاني تاحدود 180 سال پيش از اين , محل سکونت عده اي از اهالي بم بوده و بعد ازترک و نقل مکان مردم , به دست فراموشي سپرده شده است . دراين مدت که بيش از 150 سالبه طول انجاميده خرابي هاي جبران ناپذيري توسط عوامل انساني و عوامل طبيعي بر پيکرهساختمانها وارد آمده است . مجموعه ارگ بم , شامل شهر قديم و قلعه , قريب به 20هکتار (طول ضلع غربي ارگ 520 و عرض آن 430 متر مي باشد ) وسعت دارد و مسافت ارگ وقلعه , قريب 6 هکتار است . سه سمت قلعه را باغ و خانه هاي مسکوني و زمينهاي کشاورزيمحصور نموده و ضلع شمالي در امتداد رودخانه پشت رود قرار گرفته است. اين شهر قديمياز چهار قسمت تشکيل شده و به طـــور کلي شامل خندق گرداگرد حصـار , برجهاي ديدهباني , مدخل قديمي , کوچه ها و خانه ها مي باشد. از سمت شمال شرقي يک حصار و از طرفجنوب چهارحصار قلعه را در بر مي گيرد . ( دورتادور قلعه خندقي ژرف وجود دارد که آنرا از يورشها مصون مي داشته است . ) در مجموع 38 برج ديده باني در فواصل معين رويباروها قرار گرفته و آخرين بارو را خندقي عميق از اطراف جدا مي نموده است بدون شکايجاد قلعه ارگ بم بر بلنداي تپه اي سنگي بايد داراي موقعيت سوق الجيشي مهمي باشد . درميان اين شهر عمارت يا قلعه حاکم نشين برروي صخره اي طبيعي بنا شده است عمارتداراي پنج طبقه است که از خشت خام ساخته شده است . واحدهاي شناخته شده گوناگون اينبنا به ترتيب عبارتند از:ورودي و محله عام نشين , دروازه دوم و اصطبل , دوازه سوم , سربازخانه و تشکيلات مربوط به آن , ساختمان مرکزي يا حاکم نشين . واحدهاي شناختهشده در عامه نشين عبارتند از:راهرو اصلي ( بازار ) , مسجد جامع , نمازخانه , حسينيه , کاروانسرا , آب انبار , ميدان مدرسه , سابات جهودها , حمام و زورخانه ( مقبره ؟) و تعدادي خانه هاي قديمي . در محله عام نشين , خانه هاي عمومي کنار کوهروي زمين مسطح بناگرديده و از نظر شهرسازي و تشکيلات زندگي شهري مجموعه کاملي استکه تاحدودي نيازهاي وابسته به اجتماع زنان خود را رفع مي نموده است . برخي از خانههاي عام نشين از اهميت خاصي برخوردارند , زيرا اين خانه ها شامل بيروني و اندروني , بادگير , ايوان , اتاقهاي زمستاني و تابستاني و محلي جهت نگهداري اسب و احشام بودهو داخل حياط هر خانه چاه آبي در نظر گرفته شده است . تقريبا" بيشتر خانه هاي عموميمتصل به هم ساخته شده غالب آنها به يکديگر راه دارند در بعضي خانه ها حمام اختصاصيبه چشم مي خورد و در کنار تعدادي از آنها اصطبل را جدا از محل زندگي ساخته اند



تعدادي از خانه هاي ارگ بدون در نظر گرفتن مقاومت و باربري ستونها دو طبقه ساختهشده اند که اين امر نشانگر روند ازدياد جمعيت در يکي از دوره هاي گذشته است در ميانخانه هاي عمومي تضادهايي از نظر وسعت حجم واستقامت مشاهده مي شود . بعد از ورودي يکراه اصلي تا دروازه دوم کشيده شده , قسمتي از اين شاهراه بازار شهر است که متاسفانهسققهاي بازار منهدم شده و درحال حاضر ستونها و قوسها باقي مانده است آثار مغازه هاينانوايي , روغنگيري و قفسه هاي خشتي در بازار نشاني از رونق گذشته آن مي باشد بهموازات شاهراه , دو راه ديگر به دروازه دوم مي رسد. در دوره اسلامي , درارگ دو مسجدبا نامهاي مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسينيه شامل يک صحن , يک ايوان دو طبقهقرينه هم و چند اتاق ساخته شده است . سه منبر خشتي در حسينيه وجود دارد . زورخانهارگ به شيوه ساير ورزشگاههاي سنتي از چهار ايوان , يک گنبد و گود تشکيل شده است . در ارگ يک کوچه سرپوشيده وجود دارد که به سابات جهودها شهرت دارد . در محله عامه يکحمام عمومي بوده که براثر بي خبري مردم به منظور استفاده از آجرهاي حمام آن را بهکلي منهدم کرده اند . دومين واحد ارگ بعد از دروازه دوم , اصطبل و يک حصار واطاقهايي براي نگهبانان است . از دروازه دوم تشکيلات مربوط به حاکم نشين واقع شدهکه اين قسمت از ارگ در شيب و بالاي کوه قرار گرفته است که اصطبل , اولين واحد اينبخش است و در محوطه آن آب انبار و در گوشه جنوب شرقي چاه آب تعبيه شده است . باتوجهبه نوشته ها و کتب تاريخي زمان قاجاريه از جمله تاريخ وزيري , دستگيري لطفعلي خانزند و محاربه او با سربازان محمدعلي خان زابلي حاکم قلعه , در اصطبل اتفاق افتادهاست . پس از اصطبل دروازه سوم , سرباز خانه و خانه رئيس قشون مستقر در ارگ مي باشد . در برج جنوب غربي سنگ آسيا بادي ديده مي شود. آسياي ارگ تنها آسيابادي است که درمنطقه بم ديده مي شود . اين آسيا در دوره قاجاريه ساخته شده است. چاهي عميق درسربازخانه ديده مي شود که اکنون فاقد آب است . از سربازخانه يک راه به طرف منطقهمرکزي قلعه کشيده شده است. اين راه به حياط حاکم نشين مي پيوندد. هسته مرکزي ياحاکم نشين ارگ از دو ساختمان به نام چهار فصل و خانه حاکم تشکيل شده است. برج ديدهباني مرکزي, حمام , حوض و چاه آب دراين قسمت وجود دارد . آثار مسير آبي از طرف غرببه سمت شمال و شرق و داخل حصار جنوبي وجود دارد که احتمالا" بخشي از قنات نهرشهر بهطور مداوم از ارگ مي گذشته است . عمارت چهارفصل سه طبقه و قصر حکومت بوده و کليهاوامر و احکام مربوط به شهر و توابع آن دراين محل از طرف حاکم صادر مي شده است . درکنار عمارت چهارفصل يک حمام اختصاصي و يک چاه آب ديده مي شود . آب آشاميدني ساکنانارگ از چاههايي در حياط خانه ها تامين مي شده است . مصالح عمده بناهاي ارگ , خشتخام , ملات , گل رس و کاه و گاه به ندرت در بناي آن سنگ لاشه , آجر و تنه درخت خرمابه کار رفته است . ارگ بم تنها يک ورودي داردکه طاق ورودي آن قابل مقايسه با قوسهايدوره ساساني است و دو برج طرفين و هشتي احتمالا" در دوره صفويه به ورودي الحاق شدهاست. آثار دروازه ديگري در ضلع شمالي ارگ در محلي موسوم به " کت کدم " به چشم ميخورد که به ظاهر استفاده چنداني از آن نشده و ياکمي بعد از ايجاد حصار مسدود شدهاست. ارگ بم داراي يک راه اصلي از جنوب به طرف حاکم نشين و دو گذر به موازات آن وچند راسته شرقي و غربي است 60 متر از راه اصلي بازار سرپوشيده بوده و آثار سنگفرشدر قسمتهايي از راسته ها به چشم مي خورد. از ويژگيهاي ارگ بم چهار حصاري است که ازسمت جنوب , حاکم نشين را برمي گيرد و اولين حصار مطمئن ترين نقطه اتکايي است کهمردم را از هجوم مصون مي داشته است , زيرا ارتفاع حصار تا 18 متر مي رسد و در فاصله 30 تا 40 متر برجهايي در نظر گرفته شده و پهناي حصار در مردگرد متجاوز از 6 متر است , برجهاي ديده باني درحصار علاوه بر تقويت و استحکام حصار و تسهيل امر ديده باني , محل استــراحت مامورين و نگهبانان بوده و کنگره ها و ترکشها و برجها در ديده باني وحراست قلعه نقش ارزنده اي داشته اند . حصار بروني ارگ را خندقي احاطه کرده است . ارگ بم به واسطه اينکه در مسير جاده شرق به غرب قرار گرفته هميشه در طول تاريخ موردتوجه بوده و ازاهميت خاصي برخوردار است . آخرين حادثه تاريخي که در اذهان مردم ازارگ به يادگار مانده است. دستگيري لطفعليخان زند بوسيله محمدلي خان زابلي حاکم قلعهبم است. ارگ بم تا سال 1254 هـجري قمري و غائله آقاخان محلاتي مسکوني بوده و تاهشتادسال قبل , از حاکم نشين به عنوان ژندارمري و مرکز قشون نظامي استفاده شده استو به عبارتي زندگي در ارگ از تاريخ ايجاد قلعه تا اواسط دوره قاجار به طور مدوامجريان داشته است.




مرمت ارگ بم بيشتر جنبه حفاظتي و نگهداري دارد وسعي برآن استتافرم و شکل و نماي مجموعه هاي ارگ همچنان حفظ و تغييرات کلي در آنها به وجود نيايد , تنها چنداثر مهم به عنوان نمونه سازي مانند مسجد , مجموعه ميرزانعيم , خانه مشهوربه خانه احمدي يا زابلي و خانه حاکم و چنداثر ديگر تعمير و احياشده اند . حاکم نشينقلعه درحدود سالهاي 1337 هجري شمسي به بعد توسط اداره باستان شناسي و آموزش و پرورشبم تعمير گرديده است تعميرات اساسي ارگ از سال 1352 هجري شمسي شروع شد و هر سال بهطور متوسط شش ماه در ارگ کار شده است . تعميرات انجام شده عبارتست از تعمير و مرمتباروها , مشخص کردن آبروها , زيربندي و مرمت بخشي از ستونها , اندود پشت بام , اصطبل , سربازخانه , خانه حاکم و غيره . اين مجموعه عظيم خشتي امروز بر اساس زلزله 3/6 ريشتري تقريبا بطور كامل ويران شد.
برگرفته ازسایت
http://www.memaran.ir/





 

sahar-architect

مدیر بازنشسته
کاربر ممتاز
دانلود فايل ارگ قديم بم
منبع:پرشين وي بي



[h=2]گزاري بر تاريخ ارگ بم[/h]

نام كتاب: گذري بر تاريخ ارگ بم

نويسنده: —
ناشر: vistaebook
زبان كتاب: پارسي
تعداد صفحه: 3
قالب كتاب: pdf
حجم فايل: 49.2 كيلو بايت
منبع و رمز فايل: www.vistaebook.com

توضيحات: بم در 193 كيلومتري جنوب غربي كرمان و در دشت حد فاصل جبال بارز و كوههاي كبودي واقع شده است. بم 1050 متر از سطح دريا بالاتر است و 19480 كيلومتر وسعت دارد. قديمي ترين نشانه هاي تمدن در تپه هاي بيدرون در 15 كيلومتري شهر كشف شده است. مطالعات معماري نشان مي دهد كه قدمت بيدرون به هزاره چهارم قبل از ميلاد بر مي گردد. شهر بم يكي از كهن ترين مراكز شهرنشيني ايران بود. تپه هاي تاريخي …

دانلود
 

mpb

مدیر تالار مهندسی معماری
مدیر تالار
ارگ بم

ارگ بم


در ارگ بم بهتر از هر جای دیگر، می توان ایده های بارزی از یک شهرک سنتی ایرانی یافت، که نشان دهنده بخش عمده ای از تحولات موجود در زمینه فنون ساخت و سیر تکوین و تکامل معماری اصیل ایرانی است و از این نظر منحصر به فرد می نمایاند. این راوی فرسوده از گذر دوران، بازگو کننده داستان تاریخ تمدن مردمان سده های دور و دراز این سرزمین است؛ مردمانی که با بهره گیری از عنصر خشت که قرون متمادی با آن قرین بودند، الگویی بی بدیل را خلق و شگفت انگیزترین قلاع باستانی را به اندازه یک شهر کوچک شکل بخشیدند.
این ارگ عظیم که در مسیر جاده ابریشم، استان کرمان قرار دارد، سده 5 پیش از میلاد ساخته شده و تا سال 1850 پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود. به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت. کل این بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پر ابهت ارگ، که پر ارتفاع ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می شود. در تاریخ 5 دی 1382، در اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه آن را تحت تاثیر قرار داد، ارگ بم تقریباً به طور کامل از بین رفت (در تصاویر هوایی کاملا مشخص می باشد).
ارگ بم پیش از این زلزله بزرگترین سازه خشتی جهان بود، ولی اين زلزله پايان داستان نيست. به قول استاد مرحوم محمد مهريار: "زلزله بم عزای معماران و عروسی باستان شناسان است." زلزله باعث آشکار شدن لايه های زيرين ساخت و سازهای خشتی شده که مورد توجه ويژه باستان شناسان قرار گرفته است. اما معماران نيز درسهای فراوانی برای آموختن پيش رو دارند. بخشهايی از ارگ از جمله اصطبل و سربازخانه تخريب نشده اند و زلزله در آنها مقطع طبيعی ايجاد کرده. اين فرصت مغتنمی برای شناخت سازه های تاريخی بويژه اجرای سقف و طاق و کانه پوشهای بام است. طرح ریزی و معماری ارگ از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته. با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ می توان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدم های ابتدایی مراحل ساخت، پیش بینی کرده بوده اند. در حین هر کدام از مراحل پیشرفت ساخت، قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بوده و هر بخش اضافه می توانسته است به راحتی به قسمتهای موجود اضافه شود. بنای ارگ در مرکز شهر و در نقطه ای با بهترین دید از لحاظ امنیتی قرار دارد. در واقع بخش حکومتی در درونی ترین دیوار این بنای عظیم قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب 40 متری و اصطبل با گنجایش 200 اسب می باشد. بخش رعیت نشین این بنا در اطراف بخش حکومتی قرار دارد و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن می باشد. نزدیک به 400 خانه و ساختمان های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش در بخش رعیت نشین این بنا وجود داشته. در میان خانه ها 3 تیپ مختلف وجود دارد که قابل توجه می باشد: 1- خانه های کوچک با 2 یا 3 اتاق برای خانواده های فقیر، 2- خانه های بزرگتر با 3 تا 4 اتاق، که بعضی از آنها ایوان نیز داشته، برای طبقه متوسط جامعه و 3- خانه ها مجلل تر با اتاق های بیشتر که به خاطر فصل های مختلف سال در نقاط گوناگون قرار گرفته اند، با یک حیاط بزرگ و یک طویله در نزدیکی آن برای طبقه خاص آن روزگار. گفتنی است، تعداد خانه های نوع سوم در ارگ خیلی کم است. و تنها نقطه مشترک هر سه نوع خانه در آجرهای رسی پخته نشده یعنی خشت، به کار رفته در آنها می باشد. در محله عام نشین، خانه های عمومی کنار کوه روی زمین مسطح بنا گردیده و از نظر شهرسازی و تشکیلات زندگی شهری مجموعه کاملی است که تا حدودی نیازهای وابسته به اجتماع زنان خود را رفع می نموده. برخی از خانه های عام نشین از اهمیت خاصی برخوردارند، زیرا این خانه ها شامل بیرونی و اندرونی، بادگیر، ایوان، اتاق های زمستانی و تابستانی و محلی جهت نگهداری اسب و احشام بوده و داخل حیاط هم چاه آبی در نظر گرفته شده است. تقریبا بیشتر خانه های عام نشین متصل به هم ساخته شده و به یکدیگر راه دارند.

ارگ بم، شاهکار هنر معماری:

به طور کلی می توان بم را دایرة المعارفی از روش های ساختمان سازی در خاورمیانه قدیم دانست. خانه ها، گنبدها، سه کنجی ها و برج و باروهایی این بنا از خشت خام ساخته شده اند و تکنیک آن ها به دوران کتاب مقدس باز می گردد. ارگ بم نمونه کاملی از شیوه های معماری ایران است و نمونه هایی از قرن ها معماری در آن به چشم می خورد. این بنا به شکل قلعه های پرشکوه برفراز تبه ای به ارتفاع 61 متر چونان تاجی مرصع برسر بناهای تاریخی ایران، درخششی جاودانه دارد. سابقه تاریخی ارگ بم به موجب نوشته های تاریخی، از جمله حدود العالم و تاریخ وزیری به دو هزار سال پیش می رسد. شواهد زیادی از جمله وضعیت پلان مرکزی و تعدادی خشت موجود در خانه حاکم و خانه رئیس سربازخانه ادعای فوق را به اثبات می رساند. در کل، از مجموع نوشته های دوران اسلامی و بررسی های مقدماتی معماری و باستان شناسی می توان نتیجه گرفت که ارگ قبل از حکومت ساسانی و احتمالا در دوره اشکانی ایجاد شده و چند حصار و دروازه در اطراف آن وجود داشته است. احتمال می رود ساکنین قلعه بم معاش خود را از راه کشاورزی و پارچه بافی می گذرانیده اند. مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه، قریب به 20 هکتار (طول ضلع غربی ارگ 520 متر و عرض آن 430 متر می باشد) وسعت دارد و مسافت ارگ و قلعه، حدود 6 هکتار است. سه سمت قلعه را باغ و خانه های مسکونی و زمینهای کشاورزی محصور نموده و ضلع شمالی در امتداد رودخانه پشت رود قرار گرفته است. این شهر قدیمی از چهار قسمت تشکیل شده و به طـــور کلی شامل خندق گرداگرد حصـار، برجهای دیده بانی، مدخل قدیمی، کوچه ها و خانه ها می باشد. از سمت شمال شرقی یک حصار و از طرف جنوب چهارحصار قلعه را در بر می گیرد. همچنین دور تا دور قلعه، خندقی ژرف وجود دارد که آن را از یورشها مصون می داشته است. در مجموع 38 برج دیده بانی در فواصل معین روی باروها قرار گرفته و آخرین بارو را خندقی عمیق از اطراف جدا می نموده است. در میان این شهر عمارت یا قلعه حاکم نشین بر روی صخره ای طبیعی بنا شده. این عمارت دارای پنج طبقه می باشد. نکته جالب اینکه، تعدادی از خانه های ارگ نیز بدون در نظر گرفتن مقاومت و باربری ستون ها دو طبقه ساخته شده اند که این امر نشانگر روند ازدیاد جمعیت در یکی از دوره های گذشته است.
در دوره اسلامی، در ارگ دو مسجد با نام های مسجد جامع و مسجد حضرت محمد (ص) ساخته شده. زورخانه ارگ به شیوه سایر ورزشگاه های سنتی از چهار ایوان، یک گنبد و گود تشکیل شده. عمارت چهار فصل سه طبقه و قصر حکومت بوده و کلیه اوامر و احکام مربوط به شهر و توابع آن در این محل از طرف حاکم صادر می شده است. در کنار عمارت چهار فصل یک حمام اختصاصی و یک چاه آب دیده می شود. آب آشامیدنی ساکنان ارگ از چاههایی در حیاط خانه ها تامین می شده است. مصالح عمده بناهای ارگ، خشت خام، ملات، گل رس و کاه و گاه می باشد و به ندرت در بنای آن سنگ لاشه، آجر و تنه درخت خرما به کار رفته است. ارگ بم تنها یک ورودی دارد که طاق ورودی آن قابل مقایسه با قوسهای دوره ساسانی است و دو برج طرفین و هشتی احتمالا در دوره صفویه به ورودی الحاق شده است. آثار دروازه دیگری در ضلع شمالی ارگ در محلی موسوم به "کت کدم" به چشم می خورد که به ظاهر استفاده چندانی از آن نشده و یا کمی بعد از ایجاد حصار مسدود شده است.





















منبع:arthut.co
 
بالا