در صنايع پتروشيمي و پالايشگاهي، بر اساس نوع مواد مصرفي و توليدي و همچنين مرحلة فرآيندها، نوع و ميزان آلايندگيهاي اين صنايع متفاوت است. بدين معني كه در فرآيندهاي مختلف، امكان آلودگي در سه مرحلة "جمعآوري مواد اوليه،" "توليد و تبديل مواد واسطه" و "جمعآوري و انبار مواد توليد شده،" محتمل ميباشد.
يكي از كارشناسان محيطزيست، نمونههاي زير را براي هر سه مرحلة فوق بر ميشمارد: نشت فرمالدهيد ناشي از تهيه و انتقال متانول مورد نياز براي واحدهاي توليد اسيد استيك و MTBE، ورود پسابهاي مجتمعهاي پتروشيمي بندر امام، رازي و خارك به خورموسي و خليج فارس، نشت مواد آروماتيكي نظير بنزن در پتروشيمي اصفهان و پراكنده شدن گوگرد در فضاي اطراف مجتمعهايي نظير پتروشيمي رازي بهدليل انبار شدن در فضاي باز؛ چنانكه ملاحظه شد اين نمونهها از هر سه مرحلة "جمعاوري مواد اوليه"، "توليد" و "انبارسازي" ذكر شدند. (ماخذ4)
همچنين يكي ديگر از كارشناسان، نمونههايي از اثرات مختلف زيست محيطي اين آلودگيها را بر ميشمرد: تخريب مرجانهاي طبيعي در عسلويه و خليج نايبند به منظور احداث واحدهاي جديد، تخريب اكوسيستم خليج فارس و تبديلشدن خورموسي به مرداب بهدليل رعايت نكردن اصول صحيح جايگيري مجتمعهاي پتروشيمي، از بين رفتن صدفهاي مرواريدساز خليج فارس بدليل آلوده شدن آبها به مواد شيميايي مختلف و مضر غيرقابل تجزيه، هيدروليز شدن تخم موجودات آبزي، بارورنشدن و ازبين رفتن آبزيان در مرحله نوزادي و از بين رفتن امنيت شغلي صيادان و در نتيجه تلاش براي صيد در نقاط عميق و دوردست ( ماخذ2). تنها يك بازديد كوچك از مناطقي نظير ماهشهر و بندر امام، استشمام آمونياك موجود در هوا، مشاهدة پسابهاي ورودي به دريا و شنيدن درددل بومياني كه زندگي خود را متاثر از اين آلودگيها ميبينند، هر فرد منصفي را به تصديق وجود اين مشكلات واميدارد.
فعاليتهاي زيستمحيطي شركت ملي صنايع پتروشيمي:
اما در مقابل نقل نظرات كارشناسان زيست محيطي، بايد پاي صحبت مسئولين شركت ملي صنايع پتروشيمي نيز نشست و ديد كه براي بهبود اين وضعيت و كاهش آلايندگي، چه فعاليتي داشتهاند.
سخنان مسئولان پتروشيمي و گزارشات و طرحهاي گذشته، حال و آيندة شركت ملي صنايع پتروشيمي نشان ميدهد كه اين شركت، اولويت زيادي براي حفظ محيط زيست در مجتمعها قائل شده است: موظف ساختن كلية مجتمعهاي پتروشيمي به اخذ گواهينامههايي نظير ISO14000 از مؤسسات معتبري نظير SGS و DNV كه مورد تاييد سازمان محيط زيست و مؤسسه استاندارد باشند، تلاش به منظور دريافت اولين و دومين جايزة ملي محيط زيست و موفقيت در اين امر و دريافت عنوان "بهترين صنعت سبز برگزيده"، "صنعت پاك" و "صنعت سبز" توسط مجتمعهاي اصفهان، اراك، خراسان، شيراز و تبريز از سازمان محيط زيست، كاهش ضايعات توليدي، تلاش به منظور تصفية پسابها و بازيافت پسماندها و توسعة فضاي سبز موجود، از جمله اقدامات پتروشيمي در راستاي نيل به اهداف ذكر شده ميباشد.
در اين راستا برخي از فعاليتهاي ويژه پتروشيمي براي حفظ محيط زيست به شرح زير است :
تصفيه فاضلابهاي صنعتي و بهداشتي
شناسايي دقيق فاضلابها و اندازهگيري كمي و كيفي آلايندهها در كلية واحدهاي پتروشيمي صورت گرفته و سيستمهاي تصفيه فاضلابهاي صنعتي و بهداشتي در كليه مجتمعها احداث شده است. بنا به گزارشات پتروشيمي، در حال حاضر در تمام مجتمعهاي پتروشيمي، فاضلابهاي توليدي در مجتمعها جمعآوري و بطور اصولي تصفيه گشته و مطابق استانداردهاي سازمان محيط زيست به محيط تخليه ميشود و آبهاي حاصله مجدداً در خط توليد مورد استفاده قرار ميگيرد. در حال حاضر، در پتروشيمي اراك، پسابهاي صنعتي به عنوان آب فرآيند و يا در آبياري فضاي سبز مورد استفاده قرار ميگيرد. در مجتمعهاي پتروشيمي رازي و بندر امام نيز برنامه مديريت فاضلابهاي صنعتي در حال انجام بوده و با جديت دنبال ميشود. حتي در برخي مناطق مانند ماهشهر، در حالي كه واحدهاي صنعتي هنوز به بهرهبرداري نرسيدهاند، تصفيهخانهها در مرحله بهرهبرداري و راهاندازي قرار دارند.
تلاش براي جلوگيري از آلودگي هوا
در زمينة رفع آلودگي هواي حاصل از فعاليت صنايع پتروشيمي، مطالعات ارزيابي كمي و كيفي آلايندهها صورت گرفته و اقدامات لازم جهت كنترل آنها در حال انجام است؛ در مجتمع رازي دو طرح بهصورت همزمان جهت حذف آلايندههاي آمونياكي در حال مطالعه ميباشد و در برخي مجتمعها نظير اراك و بندر امام، دستگاههاي پيشرفتة اندازهگيري آلايندههاي اتمسفري و دوربينهاي مداربسته خريداري شده و به صورت روزانه و online مبادرت به اندازهگيري آلايندهها و بهسوزي مشعلهاي موجود ميشود
.
رفع مواد زايد جامد
پروژههاي متعددي جهت شناسايي، طبقهبندي، تفكيك، پردازش و دفع اصولي مواد زايد جامد اعم از صنعتي و شهري، در مجتمعها به انجام رسيده است. همچنين شركت ملي صنايع پتروشيمي با حمايت از برخي شركتها و صنعتگران، نسبت به جمعآوري و بازيافت زايدات پلاستيكي و PET (كه امروزه از معضلات زيستمحيطي كشورمان هستند) اقدام نموده است.
انجام پژوهشهاي زيستمحيطي
شركت ملي پتروشيمي در راستاي حل معضلات زيستمحيطي مجتمعهاي پتروشيمي و توسعة ارتباط صنعت با دانشگاه، به انجام پژوهشهاي زيستمحيطي دست زده است. اين فعاليتها بر محور اصلاح فرآيند و كاهش دورريزها، تصفية آبوفاضلاب، كنترل آلودگي هوا و بازيافت ضايعات پليمري استوار است.
توسعة فضاي سبز
بنا به گفتة مسئولين پتروشيمي، تلفيق صنعت با فضاي سبز، يكي از اهداف اصلي مجتمعها ميباشد. طبق استانداردهاي زيستمحيطي، بايد دهدرصد از فضاي صنعتي به فضاي سبز اختصاص داده شود؛ ولي در پتروشيمي درصدهاي بالاتري به اين مساله اختصاص داده شده است. به عنوان مثال، در پتروشيمي اصفهان در مقابل 65 هكتار فضاي صنعتي، 85 هكتار فضاي سبز احداث شده است. در حال حاضر، حدود 1000 هكتار فضاي سبز در اطراف و داخل 9 مجتمع توليدي فعلي، احداث شده است و از آنها نگهداري ميشود. آبياري اين فضاي سبز با استفاده از پسابهاي صنعتي تصفيهشده صورت ميپذيرد كه تا حد زيادي از مصرف آب خام كاسته است.
مواردي كه برشمرده شد، بخشي از تلاشهاي شركت ملي پتروشيمي جهت كاهش و رفع آلودگيهاي زيستمحيطي فعاليتهاي اين صنعت ميباشد كه نسبت به صنايع ديگر، چالشهاي زيستمحيطي بيشتري را ايجاد ميكند.
يكي از كارشناسان محيطزيست، نمونههاي زير را براي هر سه مرحلة فوق بر ميشمارد: نشت فرمالدهيد ناشي از تهيه و انتقال متانول مورد نياز براي واحدهاي توليد اسيد استيك و MTBE، ورود پسابهاي مجتمعهاي پتروشيمي بندر امام، رازي و خارك به خورموسي و خليج فارس، نشت مواد آروماتيكي نظير بنزن در پتروشيمي اصفهان و پراكنده شدن گوگرد در فضاي اطراف مجتمعهايي نظير پتروشيمي رازي بهدليل انبار شدن در فضاي باز؛ چنانكه ملاحظه شد اين نمونهها از هر سه مرحلة "جمعاوري مواد اوليه"، "توليد" و "انبارسازي" ذكر شدند. (ماخذ4)
همچنين يكي ديگر از كارشناسان، نمونههايي از اثرات مختلف زيست محيطي اين آلودگيها را بر ميشمرد: تخريب مرجانهاي طبيعي در عسلويه و خليج نايبند به منظور احداث واحدهاي جديد، تخريب اكوسيستم خليج فارس و تبديلشدن خورموسي به مرداب بهدليل رعايت نكردن اصول صحيح جايگيري مجتمعهاي پتروشيمي، از بين رفتن صدفهاي مرواريدساز خليج فارس بدليل آلوده شدن آبها به مواد شيميايي مختلف و مضر غيرقابل تجزيه، هيدروليز شدن تخم موجودات آبزي، بارورنشدن و ازبين رفتن آبزيان در مرحله نوزادي و از بين رفتن امنيت شغلي صيادان و در نتيجه تلاش براي صيد در نقاط عميق و دوردست ( ماخذ2). تنها يك بازديد كوچك از مناطقي نظير ماهشهر و بندر امام، استشمام آمونياك موجود در هوا، مشاهدة پسابهاي ورودي به دريا و شنيدن درددل بومياني كه زندگي خود را متاثر از اين آلودگيها ميبينند، هر فرد منصفي را به تصديق وجود اين مشكلات واميدارد.
فعاليتهاي زيستمحيطي شركت ملي صنايع پتروشيمي:
اما در مقابل نقل نظرات كارشناسان زيست محيطي، بايد پاي صحبت مسئولين شركت ملي صنايع پتروشيمي نيز نشست و ديد كه براي بهبود اين وضعيت و كاهش آلايندگي، چه فعاليتي داشتهاند.
سخنان مسئولان پتروشيمي و گزارشات و طرحهاي گذشته، حال و آيندة شركت ملي صنايع پتروشيمي نشان ميدهد كه اين شركت، اولويت زيادي براي حفظ محيط زيست در مجتمعها قائل شده است: موظف ساختن كلية مجتمعهاي پتروشيمي به اخذ گواهينامههايي نظير ISO14000 از مؤسسات معتبري نظير SGS و DNV كه مورد تاييد سازمان محيط زيست و مؤسسه استاندارد باشند، تلاش به منظور دريافت اولين و دومين جايزة ملي محيط زيست و موفقيت در اين امر و دريافت عنوان "بهترين صنعت سبز برگزيده"، "صنعت پاك" و "صنعت سبز" توسط مجتمعهاي اصفهان، اراك، خراسان، شيراز و تبريز از سازمان محيط زيست، كاهش ضايعات توليدي، تلاش به منظور تصفية پسابها و بازيافت پسماندها و توسعة فضاي سبز موجود، از جمله اقدامات پتروشيمي در راستاي نيل به اهداف ذكر شده ميباشد.
در اين راستا برخي از فعاليتهاي ويژه پتروشيمي براي حفظ محيط زيست به شرح زير است :
تصفيه فاضلابهاي صنعتي و بهداشتي
شناسايي دقيق فاضلابها و اندازهگيري كمي و كيفي آلايندهها در كلية واحدهاي پتروشيمي صورت گرفته و سيستمهاي تصفيه فاضلابهاي صنعتي و بهداشتي در كليه مجتمعها احداث شده است. بنا به گزارشات پتروشيمي، در حال حاضر در تمام مجتمعهاي پتروشيمي، فاضلابهاي توليدي در مجتمعها جمعآوري و بطور اصولي تصفيه گشته و مطابق استانداردهاي سازمان محيط زيست به محيط تخليه ميشود و آبهاي حاصله مجدداً در خط توليد مورد استفاده قرار ميگيرد. در حال حاضر، در پتروشيمي اراك، پسابهاي صنعتي به عنوان آب فرآيند و يا در آبياري فضاي سبز مورد استفاده قرار ميگيرد. در مجتمعهاي پتروشيمي رازي و بندر امام نيز برنامه مديريت فاضلابهاي صنعتي در حال انجام بوده و با جديت دنبال ميشود. حتي در برخي مناطق مانند ماهشهر، در حالي كه واحدهاي صنعتي هنوز به بهرهبرداري نرسيدهاند، تصفيهخانهها در مرحله بهرهبرداري و راهاندازي قرار دارند.
تلاش براي جلوگيري از آلودگي هوا
در زمينة رفع آلودگي هواي حاصل از فعاليت صنايع پتروشيمي، مطالعات ارزيابي كمي و كيفي آلايندهها صورت گرفته و اقدامات لازم جهت كنترل آنها در حال انجام است؛ در مجتمع رازي دو طرح بهصورت همزمان جهت حذف آلايندههاي آمونياكي در حال مطالعه ميباشد و در برخي مجتمعها نظير اراك و بندر امام، دستگاههاي پيشرفتة اندازهگيري آلايندههاي اتمسفري و دوربينهاي مداربسته خريداري شده و به صورت روزانه و online مبادرت به اندازهگيري آلايندهها و بهسوزي مشعلهاي موجود ميشود
رفع مواد زايد جامد
پروژههاي متعددي جهت شناسايي، طبقهبندي، تفكيك، پردازش و دفع اصولي مواد زايد جامد اعم از صنعتي و شهري، در مجتمعها به انجام رسيده است. همچنين شركت ملي صنايع پتروشيمي با حمايت از برخي شركتها و صنعتگران، نسبت به جمعآوري و بازيافت زايدات پلاستيكي و PET (كه امروزه از معضلات زيستمحيطي كشورمان هستند) اقدام نموده است.
انجام پژوهشهاي زيستمحيطي
شركت ملي پتروشيمي در راستاي حل معضلات زيستمحيطي مجتمعهاي پتروشيمي و توسعة ارتباط صنعت با دانشگاه، به انجام پژوهشهاي زيستمحيطي دست زده است. اين فعاليتها بر محور اصلاح فرآيند و كاهش دورريزها، تصفية آبوفاضلاب، كنترل آلودگي هوا و بازيافت ضايعات پليمري استوار است.
توسعة فضاي سبز
بنا به گفتة مسئولين پتروشيمي، تلفيق صنعت با فضاي سبز، يكي از اهداف اصلي مجتمعها ميباشد. طبق استانداردهاي زيستمحيطي، بايد دهدرصد از فضاي صنعتي به فضاي سبز اختصاص داده شود؛ ولي در پتروشيمي درصدهاي بالاتري به اين مساله اختصاص داده شده است. به عنوان مثال، در پتروشيمي اصفهان در مقابل 65 هكتار فضاي صنعتي، 85 هكتار فضاي سبز احداث شده است. در حال حاضر، حدود 1000 هكتار فضاي سبز در اطراف و داخل 9 مجتمع توليدي فعلي، احداث شده است و از آنها نگهداري ميشود. آبياري اين فضاي سبز با استفاده از پسابهاي صنعتي تصفيهشده صورت ميپذيرد كه تا حد زيادي از مصرف آب خام كاسته است.
مواردي كه برشمرده شد، بخشي از تلاشهاي شركت ملي پتروشيمي جهت كاهش و رفع آلودگيهاي زيستمحيطي فعاليتهاي اين صنعت ميباشد كه نسبت به صنايع ديگر، چالشهاي زيستمحيطي بيشتري را ايجاد ميكند.